گروگان‌گیری احیای برجام برای جنگ اوکراین

به گزارش اکو ایران، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته که کشورش از آمریکا تضمین می‌خواهد که تحریم‌ها علیه مسکو بر توانایی این کشور برای همکاری با ایران پس از بازگرداندن توافق هسته‌ای 2015 تأثیری نخواهد گذاشت.

لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال در واکنش به این مسئله، در توئیتر خود این درخواست را پرتاب یک نارنجک بالقوه به مذاکرات وین از سوی روسیه خواند.

با  این اوصاف به نظر می‌رسد، در نهایت جنگ در اروپا بر تلاش‌ها برای دستیابی به یک توافق نزدیک برای احیای برجام، بطور جدی‌تر سایه افکنده است.

یک مقام بلندپایه ایرانی به رویترز گفت: درخواست روسیه برای تضمین کتبی آمریکا مبنی بر اینکه تحریم‌های مسکو به همکاری روسیه با ایران لطمه نمی‌زند، برای مذاکرات جاری "سازنده" نیست. 

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در پاسخ به این سوال که آیا تقاضای روسیه به مذاکرات 11 ماهه تهران و قدرت‌های جهانی آسیب می‌زند، گفت: «هنوز نه. اما تفکیک این دو بحران برای مدت طولانی‌تری غیرممکن است».

واعظ گفت: «ایالات متحده می تواند برای کارهای مربوط به انتقال مواد شکافت پذیر مازاد به روسیه معافیت هایی صادر کند. اما این نشانه ای است که ترکیب این دو موضوع آغاز شده است».

دو دیپلمات که یکی از آنها مستقیماً در مذاکرات شرکت نداشت، گفتند که چین نیز درخواست تضمین کتبی کرده است که شرکت‌هایش که در ایران تجارت می‌کنند تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا قرار نخواهند گرفت.

تغییر موازنه در معادله احیای برجام

علیرغم تلاش برای فاصله‌گذاری میان احیای برجام و موضوعات حاشیه‌ای (حتی بحث مبادله زندانیان که در مسیر موازی و نه یکسان با مذاکرات برجامی دنبال می‌شود)، جنگ در اوکراین، موضوعی نبود که بتوان از تأثیر آن بر مذاکرات وین چشم‌پوشی کرد، زیرا قدرت های جهانی بر سر میز مذاکره خود را در طرف مقابل بزرگترین بحران امنیتی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم می بینند.

در واقع بحران اوکراین به نوبه خود معادلات و موازنه قوا در میان طرف‌های مذاکره‌کننده و بینش آن‌ها درباره نسبت میان روند جاری و جنگ اوکراین را تغییر داده است. با وجود پیشرفت‌های مهم، ایران و ایالات متحده هنوز باید اختلافات کلیدی باقی مانده را در حالی‌که میانجیگران اروپایی و روسی وارد درگیری با یکدیگر شده‌اند، از بین ببرند. 

هنری روم، تحلیلگر خاورمیانه و متخصص ایران در گروه اوراسیا، یک شرکت مشاوره ریسک سیاسی، گفت: «جنگ احتمالاً به ایران دست قوی‌تری در مذاکرات می‌دهد و این خطر را افزایش می‌دهد که تهران بیش از حد از آن استفاده کند».

شمشیر دولبه

همانطور که پیش‌تر در اکوایران گزارش شد، این بحران ممکن است به مثابه شمشیر دولبه برای ایران، قدرت‌های جهانی و ماراتن دیپلماتیک ۱۰ ماهه آن‌ها برای بازگشت متقابل به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، عمل کند؛ از یک‌سو می‌تواند با تشدید فوریت و ضرورت توافق، موفقیت را ناگزیر کند، به ویژه اینکه طرف غربی اصلاً دوست ندارد در بحبوحه بزرگترین رویارویی نظامی اروپا از زمان جنگ‌جهانی دوم، درگیر یک بحران پیچیده در خاورمیانه شود. 

اما از سوی دیگر این خطر را به همراه دارد که یکی از طرف‌های برجام، جنگ اوکراین را به عنوان موقعیتی برای بهبود اهرم مذاکراتی خود تلقی کند و بیش از حد پیش برود، و یا اینکه ولادیمیر وی. پوتین، تصور کند می‌تواند این مذاکرات را به عنوان یکی از مهره‌های بازی خود در تقابل و گروکشی با غرب، به گروگان بگیرد.

خطر درخواست روسیه برای مذاکرات وین

 لیز اسلای، خبرنگار واشنگتن‌پست از وین گزارش داد که روسیه روز شنبه شرط جدیدی برای احیای توافق هسته‌ای ایران ارائه کرد: تضمین آمریکا مبنی بر اینکه تحریم‌هایی که به دلیل حمله به اوکراین علیه مسکو اعمال شده است، در تجارت و سرمایه‌گذاری روسیه با ایران اعمال نخواهد شد.

این درخواست که از سوی سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مسکو مطرح شد، تهدیدی برای از بین بردن مذاکرات احیای برجام است، درست زمانی که دیپلمات ها در وین امیدوار بودند تا اوایل هفته آینده توافق را نهایی کنند.

لاوروف در یک کنفرانس خبری گفت که روسیه آماده است پیش‌نویس سند احیای توافق را بپذیرد. اما او گفت "مشکلاتی وجود دارد که اخیراً از نقطه نظر منافع روسیه ظاهر شده است."

کاهش احتمال توافق قریب‌الوقوع

طبق توافق جدید، انتظار می‌رود دولت بایدن تحریم‌هایی را که دونالد ترامپ، پس از خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ اعمال کرده بود، لغو کند و ایران ملزم به بازگشت به محدودیت‌های برنامه هسته‌ای خود باشد. پرزیدنت بایدن متعهد شد که به برجام بازگردد و دیپلمات‌ها ماه‌ها را در وین گذرانده‌اند تا درباره جزئیات مذاکره کنند.

حمله روسیه به اوکراین با تغییر محاسبات ژئوپلیتیکی طرفین، لایه جدیدی از پیچیدگی را اضافه کرده است. روسیه به همراه ایالات متحده، ایران، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان قرارداد اصلی را امضا کردند.

با توجه به آنچه لاوروف آن را «بهمن تحریم‌های تهاجمی» اعمال شده توسط غرب علیه روسیه می‌خواند، این کشور نمی‌تواند از باز شدن فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری با ایران سود ببرد.

او گفت که روسیه خواهان «ضمانت‌های کتبی در حداقل سطح وزیر خارجه» است مبنی بر اینکه تحریم‌های جدید بر حق روسیه برای «همکاری‌های آزاد و کامل تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و همکاری نظامی-فنی با ایران» تأثیری نخواهد گذاشت.

مشخص نبود که آیا چنین تضمین‌هایی امکان پذیر است یا خیر، اما این تقاضا امیدها را برای توافق قریب الوقوع کاهش داد.

دیپلمات‌ها می‌گویند روسیه قبلاً به دنبال این بوده و به او اطمینان داده شده بود که تحریم‌های مرتبط با اوکراین بر نقش روسیه در نظارت بر اجرای برجام که به روسیه مسئولیت حذف و ذخیره مازاد اورانیوم غنی‌شده ایران را می‌دهد، اعمال نخواهد شد.

یک مشکل جدی و خطرناک

یک دیپلمات ارشد غربی گفت، اظهارات لاوروف در روز شنبه حاکی از آن است که روسیه به دنبال معافیت بسیار گسترده‌تری است. او گفت که اگر چنین باشد، "این یک مشکل جدی برای مذاکرات" خواهد بود.

این دیپلمات افزود: با توجه به اینکه تقریباً تمام جزئیات نهایی در حال حاضر مشخص شده است، هر تقاضای جدیدی به ناچار مذاکرات را طولانی می کند و "در شرایط فعلی، هرگونه تاخیر خطرناک است".

معنای بازگشت مذذاکره‌کنندگان E3 به پایتخت‌ها

سخنان وزیر امور خارجه روسیه در حالی مطرح شد که شب گذشته مذاکره‌ کنندگان ارشد اروپایی وین را برای رایزنی‌ با پایتخت‌هایشان ترک کردند. نماینده ارشد انگلیس در مذاکرات وین روز جمعه در حالی که به همراه همکاران فرانسوی و آلمانی خود در راستای دیدار با وزرای خارجه، به کشورهای خود بازگشتند، گفت که مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا درباره احیای برجام به دستیابی به توافق نزدیک است.

رویترز گزارش داده‌است که خروج اروپایی ها این احتمال را افزایش داد که ایالات متحده و ایران که به دلیل امتناع تهران از ملاقات رودررو به طور غیرمستقیم با یکدیگر گفتگو کرده اند، ممکن است برای ملاقات با یکدیگر آماده شوند، اگرچه دیپلمات ها گفتند چنین برنامه ای وجود ندارد.

توافق تا اواسط هفته؟

میخائیل اولیانوف، فرستاده روسیه به خبرنگاران گفت: «تا آنجا که من می‌دانم، ایرانی‌ها آماده مذاکره مستقیم نیستند. ما در اواسط هفته آینده به توافق خواهیم رسید. ما در مورد آخرین تلاش ها قبل از عبور از خط پایان رایزنی می کنیم». اولیانوف روز پنجشنبه گفته بود که فکر نمی‌کند مذاکرات اکنون به هم بخورد و یک نشست وزیران – که معمولاً به توافق رسمیت می‌دهد - محتمل است، اما او نگفت که آیا این نشست در روز شنبه، یکشنبه یا دوشنبه برگزار می‌شود.

در تحولی دیگر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز جمعه در تماسی تلفنی با جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت زمانی که قدرت های آمریکایی و اروپایی خطوط قرمز ایران از جمله تضمین های اقتصادی موثر را بپذیرند، آماده سفر به وین و امضای توافق است. وی به احتمال نزدیک شدن به توافق هسته‌ای اشاره کرد، اما گفت که «عجله» غرب برای رسیدن به آن «نمی‌تواند مانع از رعایت خطوط قرمز ایران شود». امیرعبداللهیان گفت: «ما آماده هستیم تا یک توافق خوب و فوری را نهایی کنیم». بر اساس این بیانیه، بورل گفت که فکر می‌کند خواسته‌های اصلی ایران در نظر گرفته شده است و تاکید کرد که توافق نزدیک است.

آکسیوس: احیای برجام نزدیک است

باراک راوید، خبرنگار آکسیوس نیز نوشت: توافق برای احیای برجام ممکن است چند روز دیگر معطل بماند اما مذاکره‌کنندگان اروپا و ایران روشن کردند که به آخرین موانع رسیده‌اند.  همه مذاکره کنندگان در وین تاکید کرده اند که یک توافق بسیار نزدیک است اما هنوز در دسترس نیست.

فیلیپ اررا، مذاکره کننده فرانسوی، عکسی از تیم مذاکره کننده اروپایی منتشر کرد و از آنها به خاطر کارشان در 11 ماه گذشته تشکر کرد و این نشانه احتمالی است که مذاکرات در حال پایان یافتن است.  سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در توییتی نوشت: صرف نظر از زمزمه های مثبت، «تا زمانی که همه مسائل باقیمانده حل نشود، هیچکس نمی تواند بگوید توافق انجام شده است».