چشم‌انداز مبهم برجام؛ ایران در ۲راهی حساس

به گزارش اکوایران، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد که به دلیل آنچه وی عوامل خارجی خواند، مذاکرات وین نیازمند یک تنفس است، این گسست به دنبال تشدید تنش ها بین کرملین و کاخ سفید است.

اروپا: یک «توافق خوب» روی میز است

دیپلمات‌ها می‌گویند که این به درخواست ساعت یازدهم روسیه مربوط است که روز شنبه هشدار داد که خواهان تضمین‌های آمریکا است مبنی بر اینکه تحریم های اعمال شده به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین بر همکاری این کشور با ایران تأثیری نخواهد گذاشت. 

استیون ارلانگر، روزنامه‌نگار نیویورک‌تایمز گزارش داد: تلاش‌ها برای احیای برجام در حالی را در روز جمعه وارد تنفس شد که مذاکره‌کنندگان گفتند که متن توافق را نهایی کرده‌اند.

فیلیپ اررا، مذاکره کننده ارشد فرانسوی در پیامی توئیتری گفت: «توافق خوبی روی میز است. یک فوریت حیاتی برای انعقاد توافق وجود دارد و یک خطر واقعی که در صورت عدم موفقیت، توافق دار فروپاشی می‌شود».

استفانی القاق، همتای بریتانیایی وی، در پیام خود گفت که «توافق عادلانه و جامعی روی میز وجود دارد که آماده برای نتیجه‌گیری است» و افزود: «عوامل خارجی باید در چند روز آینده حل شوند یا توافق احتمالاً از بین می‌رود».

تلاش برای دور زدن مانع روسی

به ادعای نیویورک‌تایمز، روسیه به عنوان یکی از طرف‌ها تلاش دارد تا از تایید نهایی توافق احیا شده به عنوان اهرمی برای باز کردن روزنه ای در تحریم های اعمال شده علیه این کشور استفاده کند.

مقامات اروپایی گفتند که در حال تلاش برای یافتن راه‌هایی برای دور زدن خواسته‌های روسیه، در صورت لزوم، هستند، اما نه ایالات متحده و نه اروپایی‌ها حاضر نیستند درباره معافیت گسترده روسیه از تحریم‌های اوکراین مذاکره کنند تا این کشور بتواند تجارت عادی با ایران را انجام دهد.

کارشناسان در مورد اینکه آیا موافقت مسکو از نظر قانونی برای احیای برجام مورد نیاز است یا خیر، اختلاف نظر دارند. اما چین و ایران ممکن است نخواهند بدون مسکو به کار ادامه دهند و روسیه یکی از اعضای کمیسیون مشترکی است که بر رعایت مفاد نظارت می کند.

روسیه همچنین تحت این توافق مسئولیت کنترل اورانیوم مازاد غنی شده ایران و همکاری با تهران برای تبدیل نیروگاه اتمی فردو به تاسیسات تحقیقاتی را بر عهده دارد. ممکن است چین، بریتانیا یا فرانسه به جای آن این وظایف را بر عهده گیرند.

به نوشته نیویورک‌تایمز، این تقاضا، جنگ اوکراین را با مذاکرات هسته ای ایران درهم آمیخته است، دو موضوع مبرمی که مقامات آمریکایی اصرار دارند از هم جدا هستند.

۲ انگیزه روسیه برای تعلیق توافق

مقامات آمریکایی و ایرانی هر دو مشتاق احیای توافق هستند. با این حال، روسیه انگیزه هایی برای متوقف کردن احیای توافق دارد.

علی واعظ رئیس پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران را گفت: «دو دلیل وجود دارد که معامله در حال حاضر به نفع روسیه نیست؛ توافق هسته‌ای با ایران، سنگینی بار یک بحران امنیتی بزرگ را از دوش غرب برمی‌دارد و به آن فضای بیشتری برای اعمال فشار بر روسیه می‌دهد. همچنین قیمت نفت را کاهش می‌دهد و نفت ایران وارد بازار می‌شود».

ابهام درباره ماهیت درخواست روسیه

به ادعای این روزنامه، خواسته های روسیه کاملاً روشن نیست و فراتر از چارچوب توافق برجام است.

به گفته مقامات اروپایی، اگر روسیه می‌خواهد اطمینان حاصل کند که می‌تواند تمام معاملات مورد نیاز طبق توافق را انجام دهد، می‌توان آن را مدیریت کرد. اما اگر خواسته‌ها بسیار گسترده‌تر باشد، و نتوان به آنها رسیدگی کرد، ممکن است به طور کامل توافق را از بین ببرند.

همچنین مشخص نیست که اگر روسیه به بخشی از آنچه می‌خواست دست پیدا کند، چقدر شکاف بزرگی در تحریم‌ها ایجاد می‌شود. اگر موضوع فقط یک رابطه تجاری و همکاری با ایران باشد، ممکن است در مقایسه با تاثیر تحریم های دیگر چندان مهم نباشد.

تریتا پارسی، معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی و تحلیلگر مسائل ایران، می‌گوید: «اگرچه برجام توسط این خواسته های روسیه از بین نرفت، اما مسکو این توانایی را دارد که با به تاخیر انداختن توافق در نقطه حساسی از آسیب پذیری واشنگتن در برابر قیمت های بالای نفت، به ایالات متحده آسیب برساند».

به گفته پارسی، همچنین ممکن است این توانایی را داشته باشد که با اعمال اسنپ‌بک در شورای امنیت سازمان ملل یا ممانعت از تصمیم کمیسیون مشترک برای بازگرداندن ایالات متحده به برجام، کل توافق را به باد دهد.

وی در یادداشت کوتاهی برای ریسپانسیبل استیت‌کرفت نوشت: در نگاهی به گذشته، طرفین در تصور اینکه روسیه به جداسازی مذاکرات برجام از تنش های خود با غرب ادامه خواهد داد، آشکارا در اشتباه بودند. بحران اوکراین در سال 2014 مذاکرات برجام را تضعیف نکرد، اما البته که با بحران اوکراین در سال 2022 قابل مقایسه نیست.

به نوشته پارسی، «با این حال، مشخص نیست که آیا هدف روسیه، به تأخیر انداختن توافق در راستای تضعیف تلاش‌های غرب حهت تحت فشار قرار دادن روسیه بر سر اوکراین است، یا می خواهد به طور کامل توافق را به هم بزند».

ایران در ۲راهی حساس

پارسی نوشت: اگرچه تهران تاکنون در اظهارات خود خشمگین نبوده است، اما آشکارا باید از مانورهای روسیه خشمگین باشد.

اما ایران بین دو گزینه بد گیر کرده است: «پذیرش احتمال سقوط توافق و ادامه تحریم‌های ایالات متحده»، یا «جستجوی توافق بالقوه با ایالات متحده خارج از برجام».

مورد دوم می‌تواند به طور خطرناکی تنش ها را بین تهران و مسکو افزایش دهد و در عین حال ایران را به ایالات متحده وابسته کند، آن هم در زمانی که مقامات جمهوری خواه به صراحت اعلام کرده اند در صورت تصرف کاخ سفید در سال 2024، برجام را از بین خواهند برد.

پارسی در پایان نوشت: امیدوارم هنوز بتوان توافق را نجات داد. اما اگر به دلیل خرابکاری روسیه توافق روی خط پایان سقوط کند، بیشتر بر حماقت عدم بازگشت بایدن به توافق از طریق فرمان اجرایی در اولین روز ریاست جمهوری خود تأکید می کند.

هیچ کس نمی توانست تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین را به عنوان یک عامل پیش بینی کند، اما بسیاری پیش بینی کردند که مذاکره برای بازگشت به طرز غیرقابل پیش‌بینی متلاطم خواهد بود.