«گزینه‌های روی میز» ایران در مذاکرات وین

به گزارش اکو ایران، پس از یک وقفه پنج ماهه، مذاکرات غیرمستقیم  ایران و آمریکا در 29 نوامبر در وین درباره احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) 2015 را از سر گرفتند. مذاکرات در هفته های گذشته شامل تمرکز بر روی میزان پیشرفت های حاصل شده در شش دور مذاکرات برگزار شده در اوایل سال جاری بوده است.

 برای درک بهتر گزینه‌های روی میز، امتیازات، مطالبات و راه‌حل‌های احتمالی، پایگاه تحلیلی امواج.میدیا با دکتر ناصر هادیان، استاد تمام علوم سیاسی دانشگاه تهران و مفسر برجسته مستقر در ایران گفتگو کرده که شامل نکات راهگشایی است که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است.

۲ مطالبه کلیدی و همبسته ایران

هادیان در ابتدا گفت از دیدگاه ایران، دو موضوع بسیار مهم وجود دارد که ما را نگران می‌کند.

«نخست، مسئله پایداری برجام وجود دارد، یا ممکن است آن را تضمین یا تعهد بنامید. ایران می‌خواهد مطمئن باشد که رئیس جمهور بعدی ایالات متحده به میل خود یا به دلیل سیاست داخلی از توافق خارج نخواهد شد».

به گفته این استاد دانشگاه تهران، دومین نکته مهم برای ایران حول محور «بهره مندی از سود اقتصادی وعده داده شده در توافق» است که در صورت تحقق مطالبه اول، می‌تواند بطور خود به خود تأمین شود. وی گفت: «ما نمی‌خواهیم تحریم‌ها فقط روی کاغذ لغو یا تعلیق شود اما در عمل هیچ منفعتی برای ما نداشته باشد».

* خسارت ۲۴۰میلیارددلاری خروج آمریکا از برجام

هادیان گفت که خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا از برجام بیش از 240 میلیارد دلار برای ایران هزینه داشته است و تاکید کرد: «ما نمی خواهیم همان اتفاق دوباره تکرار شود».

جمهوری اسلامی مدت‌هاست اعلام کرده است که از آمریکا می‌خواهد همه تحریم‌های اعمال شده تحت کمپین «فشار حداکثری» ترامپ را لغو کند. بر اساس گزارش ها، واشنگتن با لغو اکثر این تحریم‌ها موافقت کرده است، اما از حذف شدن بیش از 400 مورد مربوط به ایران از لیست سیاه خود خودداری می‌کند.

تضمین آمریکا؛ عنصر بوروکراتیک + عنصر پراگماتیک

هادیان با ارزیابی عنصر بوروکراتیک احیای توافق هسته‌ای، خاطرنشان کرد که «دلایلی وجود دارد که بیانیه مکتوب رئیس جمهور ایالات متحده برای ایران کافی خواهد بود، در حالی که دیگران معتقدند که باید معاهده ای توسط سنای ایالات متحده تصویب شود».

با این حال، از نظر هادیان موضوع صرفاً مربوط به بوروکراسی مرتبط با تحریم ها نیست، و به باور وی حتی اگر معاهده هسته‌ای با دولت بایدن در سنای آمریکا تصویب شود، «برای ایران کافی نیست».

به گفته وی، آنچه برای ایران «عملی‌تر، کارآمدتر و قابل قبول‌تر» است، این است که تهران «بطور موقت همه موارد اضافی که فراتر از تعهدات برجامی تولید و استفاده کرده است» را در ایران، «تحت نظارت آژانس» حفظ کند.

این محقق برجسته ایرانی گفت: «سانتریفیوژهای اضافی، سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر و همچنین تعداد سانتریفیوژهایی که [از اردیبهشت 1397] مورد استفاده قرار گرفته اند، باید تحت نظارت بین المللی آژانس انرژی اتمی در ایران پلمپ و نگهداری شوند.»

حفظ «دارایی‌های استراتژیک» در ایران، تحت نظارت آژانس

هادیان با توصیف برنامه هسته‌ای ایران به عنوان یکی از «دارایی‌های استراتژیک» کشور که ایالات متحده می‌خواهد آن‌ها را «حذف کند»، استدلال کرد که «اورانیوم اضافی، چه 3.67 درصد یا 20 درصد یا 60 درصد، باید در ایران ذخیره شود. البته و تحت نظارت آژانس».

وی افزود: «نکته مثبت این پیشنهاد این است که رئیس جمهور بعدی آمریکا را از خروج از برجام باز می دارد».

بر اساساین گزارش، توافق هسته ای 2015 مقرر می دارد که ذخایر اورانیوم با غنای پایین برای مدت 15 سال تا سقف 300 کیلوگرم در ایران نگه داشته شود. همچنین سطح غنی سازی را به 3.67 درصد محدود می کند. ایران به تدریج در واکنش به خروج آمریکا از برجام، پایبندی به این تعهدات را متوقف کرده است.

با توجه به اینکه آیا ایده ذخیره اورانیوم چیزی است که تیم ایران در وین مطرح کرده است یا خیر، هادیان پاسخ داد: «البته این پیشنهاد خودم است، اما حدس می‌زنم ایرانی‌ها هم آن را پیشنهاد کرده‌اند. توجه کنید به آنچه [مذاکره‌کننده هسته‌ای روسیه] میخائیل اولیانوف گفته است که چگونه می‌توان در این مورد سه کار انجام داد: یکی از بین بردن آنها، دیگری ارسال آنها به خارج و سوم این که آنها را در ایران مهر و موم کرد».

پارادوکس احیا و نقض برجام

توجه به این نکته مهم است که قوانین ایالات متحده هرگونه تجدید نظر در برجام را بدون تأیید کنگره ممنوع می کند. هادیان در این زمینه موافقت کرد که حفظ ذخایر اورانیوم غنی شده در ایران بیش از 300 کیلوگرم، نقض برجام است.

با این حال، او استدلال کرد که «قوانین ایالات متحده می‌توانند متفاوت تفسیر شوند و من مطمئن هستم که آنها وکلای توانمندی برای بحث در مورد آن دارند».

کم‌هزینه‌ترین گزینه روی میز ایران

این محقق ایرانی در ادامه استدلال کرد که «با توجه به گزینه‌های جایگزین‌ دیگر کشورها یا طرح B، نقض محدودیت‌های ذخایر اورانیوم یک چیز جزئی است. این کم‌هزینه‌ترین [گزینه روی میز ایران] است.»

حل معمای اطمینان متقابل

هادیان با تشریح یک راه برای اطمینان متقابل، یعنی چارچوبی که اطمینان ایران مبنی بر اینکه جانشین بایدن از برجام خارج نمی‌شود را تضمین می‌کند، و در عین حال اطمینان واشنگتن نسبت به مقاصد تهران را [علیرغم ذخایر هسته‌ای مازاد ایران] فراهم می‌کند، گفت: «ایران می‌تواند در یک دوره چهار یا پنج ساله، به عنوان یک اقدام اعتمادسازی.، سالانه 20 درصد اورانیوم غنی‌شده راه خارج ارسال کند. و پس از پنج سال، ذخایر به سطح برجام باز می‌گردد.»

رفع نقص عدم توازن

درباره «عدم توازن» موجود در توافق از جمله اینکه در صورت خروج از برجام عملاً تنها طرف ایرانی آسیب‌پذیر است، وی افزود که از آن سو «ما باید به بندهای غروب آفتاب هم نگاه کنیم، زیرا هیچ محدودیتی برای تعهدات ما [پس از پایان آن] وجود ندارد».

رفع اتوماتیک نگرانی دوم

هادیان توضیح داد: «بنابراین پیشنهاد اول، در مورد تضمین، ما را در موضوع دوم یعنی ارائه مزایا نیز یاری خواهد کرد. به عنوان مثال، مدیرعامل زیمنس می‌داند که بعید است رئیس‌جمهور بعدی ایالات متحده از برجام خارج شود یا آن را نقض کند، زیرا این دارایی‌های استراتژیک در ایران باقی خواهند ماند».

۲ امتیاز احتمالی؛ تحریم‌های غیرهسته‌ای + بندهای غروب

هادیان با پرداختن به آنچه که جمهوری اسلامی می‌خواهد به جای تقاضای تضمین‌های آمریکا ارائه دهد، مدعی شد که تیم مذاکره‌کننده ایران می‌تواند «در مورد تحریم‌ها» و «کمی در مورد بندهای غروب آفتاب» انعطاف‌پذیر باشد.

ایران می تواند در مورد بخشی از تحریم‌ها که طرف آمریکایی مدعی است که واقعاً خارج از موضوع هسته‌ای است تساهل به خرج دهد. از نظر هادیان، تهران همچنین می تواند با اضافه کردن دو سال به بندهای غروب آفتاب تحت برجام موافقت کند.

شایان ذکر است، بسیاری از محدودیت‌ها در زمینه‌هایی مانند غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، طبق جدول‌های زمانی فعلی در توافق، در دهه آینده منقضی می‌شوند.

هادیان تاکید کرد که «تمدید محدودیت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نباید در چارچوب برجام باشد، که باعث می‌شود کنگره بگوید این یک توافق جدید است و بنابراین نیاز به تأییدیه کنگره دارد».

او توضیح داد: «اما اگر این دو سال را از طریق مکانیسم‌های دیگر اضافه کنیم، می‌توانیم معامله را احیا و حفظ کنیم».

فضای مانور گسترده در موضوع «راستی‌آزمایی»

در نهایت، این محقق ایرانی معتقد است که فضای زیادی برای مانور در مورد درخواست ایران برای راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها وجود دارد.

هادیان گفت: «برخی از بخش‌های راستی‌آزمایی می‌تواند خیلی سریع انجام شود و تا حد زیادی با [اجرای مجدد] تعهدات هسته‌ای ما هماهنگ باشد».

«به عبارت دیگر مثلاً اگر می‌خواهید سانتریفیوژها در فردو [محل غنی سازی] را حذف کنید که مدتی طول می کشد، در طول این مدت، می‌توانیم چند تراکنش بین‌المللی داشته باشیم تا بررسی کنیم که آیا می‌توان این کار را انجام داد.»

هادیان در پایان گفت: «اینها موارد فنی است که در وین مورد مذاکره قرار خواهد گرفت... کارشناسان فنی می‌توانند ایده‌هایی ارائه دهند که هر مرحله را با مرحله دیگری در راستی آزمایی متقابل قرار دهند».