غلظت نفت در بودجه ۱۴۰۱

از این میزان 26.28 میلیارد دلار مربوط به فروش نفت خام و میعانات گازی و 3.58 میلیارد دلار از محل صادرات گاز طبیعی محاسبه شده است. این رقم بیانگر آن است که برای دستیابی به این رقم، نیازمند صادرات روزانه 1.200 میلیون بشکه با قیمت 60 دلاری هستیم.

در گفتگوی اکوایران با سیدحامد توانگر، کارشناس اقتصاد انرژی سعی کردیم، تصویری روشن و واقعی از سهم نفت در لایحه بودجه 1401 ارائه بدهیم. همچنین در این گفتگو، میزان اتکای بودجه به نفت در مقایسه با قانون بودجه 1400، امکان‌پذیری صادرات 1.2 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی در روز، برآوردهای جهانی از قیمت نفت در سال آینده و مقایسه این قیمت با بودجه کشورهای تولیدکننده نفت مورد بررسی قرار گرفته است.

********

-  در لایحه بودجه سال 1401، فروش روزانه 1.2 میلیون بشکه‌ای نفت با قیمت 60 دلاری پیش‌بینی شده است. این رقم با قانون بودجه 1400 چه تفاوت‌هایی دارد؟

دولت در لایحه بودجه‌ای که برای سال آینده به مجلس تقدیم کرده، 1370 میلیارد تومان درآمد در نظر گرفته که از این میزان، 380 هزار میلیارد تومان به عنوان درآمدهای مستقیم صادرات نفت خام، صادرات گاز طبیعی و فروش میعانات گازی به پتروشیمی‌های داخلی دیده شده است. علاوه بر این مطابق با روشی که از سال‌های پیش اعمال شده، 140 هزار میلیارد تومان نیز به عنوان استقراض از صندوق توسعه ملی در نظر گرفته شده است. بنابراین دولت در نظر دارد به طور کلی 520 هزار میلیارد تومان، معادل 38 درصد از کل درآمدهایش را از بخش نفت تأمین کند.

اگر بخواهیم این رقم را با قانون بودجه سال 1400 مقایسه کنیم، در قانون بودجه امسال میزان صادرات نفت خام، 199 هزار میلیارد تومان و میزان استقراض دولت از صندوق توسعه ملی، 75 هزار میلیارد تومان (در مجموع 250 هزار میلیارد تومان) محاسبه شده است. با مقایسه این دو عدد، افزایش حدود 100 درصدی را از قانون بودجه 1400 تا لایحه بودجه 1401 ملاحظه می‌کنیم. البته وقتی درباره وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی صحبت می‌کنیم، حتماً می‌بایست به تبصره 14 هم اشاره بکنیم، چرا که به طور معمول در قوانین بودجه اعداد و ارقامی وجود دارد که ذیل اعدادی که به عنوان عدد سقف بودجه (1370 هزار میلیارد تومان امسال) معمولاً محاسبه نمی‌شود. طبق بودجه‌ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده، دولت از محل فروش و صادرات فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و گازوئیل و همچنین فروش گاز به بخش خانگی، صنعت و مجتمع‌های پتروشیمی درآمدی معادل 470 هزار میلیارد تومان برای خود در نظر گرفته که این رقم در سال گذشته حدود 330 هزار میلیارد تومان بوده، بنابراین در این بخش هم شاهد رشد 50 درصدی هستیم.

درنتیجه، بدون درنظر گرفتن تبصره 14، وابستگی بودجه 1400 به درآمدهای بخش نفت معادل 27 درصد بود که این رقم در لایحه بودجه 1401 به 38درصد افزایش یافته است، اما اگر بخواهیم تبصره 14 را هم در سقف عدد بودجه لحاظ کنیم، این رقم به ترتیب در سال جاری 30 و در لایحه بودجه 1401، 43 درصد پیش‌بینی شده است. بنابراین می‌توان گفت که وابستگی به درآمدهای نفتی در لایحه بودجه 1401 در مقایسه با چند سال گذشته به عدد بی‌سابقه‌ای رسیده است.

- آنچه که تا به امروز از پیش‌بینی درآمدهای نفتی سال 1400 محقق شده، چقدر بوده است؟

متأسفانه گزارش‌های آماری دقیقی در این رابطه وجود ندارد، اما امسال در ابتکاری جدید دیوان محاسبات کشور برای نخستین بار گزارش تفریغ 6 ماهه بودجه سال جاری را منتشر کرد. مطابق با آماری که در گزارش دیوان محاسبات کشور منتشر شده، تا شهریورماه امسال حدود 26 هزار میلیارد تومان و تا 21 آبان (روز انتشار گزارش) معادل 36.6 هزار میلیارد تومان از صادرات نفت خام درآمد کسب شده است. این بدان معناست که از 120هزار میلیارد تومان درآمدهای نفتی که پیش‌بینی شده بود تا 21 آبان ماه امسال وصول شود، تنها 14 درصد محقق شده و این رقم نشانگر آن است که پیش‌بینی‌هایی که در قانون بودجه 1400 از درآمدهای نفتی شده بود، فاصله بسیار زیادی با واقعیت داشته است.

- پیش‌بینی شما از قیمت نفت در سال آینده چیست؟ و قیمت در نظر گرفته شده در لایحه بودجه 1400 را چقدر به واقعیت قیمت‌های نفت در بازار نزدیک می‌بینید؟

موسسه‌های مختلفی اقدام به پیش‌بینی قیمت نفت خام در بازار می‌کنند. بازه‌های پیش‌بینی قیمت برای امسال با توجه به رشد مطلوبی که در قیمت نفت شاهد بودیم، بین 60 تا 90 دلار متغیر است و محتمل‌ترین سناریو برای قیمت نفت خام در سال 2022 میلادی، حدود 76 دلار به ازای هر بشکه نفت خام برنت تخمین زده شده است. نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد، این است که به دلیل تفاوت در کیفیت نفت خام ایران و همچنین تخفیف‌های ناشی از هزینه‌های تحریم، فاصله‌ای حدود 20 درصدی با قیمت نفت خام برنت داریم که با کسر آن، به عددی حدود 60 دلار در هر بشکه نفت خام خواهیم رسید. پس می‌توان نتیجه گرفت که رقم 60 دلاری هر بشکه نفت در لایحه بودجه 1401 قابل تحقق است و دور از دسترس نخواهد بود، اما با نگاهی به بودجه کشورهای تولیدکننده نفت مانند عراق، روسیه، قطر و... به این نتیجه می‌رسیم که بهتر بود در بودجه‌نویسی جانب احتیاط را رعایت کرده و عددی پایین‌تر مانند 55 دلار را در نظر گرفت تا در صورت افت قیمت، با کسری بودجه مواجه نمی‌شدیم.

 پیش‌بینی موسسات از میانگین قیمت نفت در 2022

 قیمت نفت در بودجه کشورهای همسایه و روسیه

- با توجه به بررسی روند فروش نفت در ماه‌های گذشته، آیا ایران توان فروش روزانه 1.2 میلیون بشکه نفت را خواهد داشت؟ و مذاکرات برای احیای برجام را چقدر در این محاسبات موثر می‌دانید؟

به نظر می‌رسد در بین مقامات ایرانی کمی خوش‌بینی به آسان‌تر شدن شرایط فروش نفت وجود دارد. متأسفانه آمار رسمی از میزان صادرات نفت ایران در دوره تحریم وجود ندارد و ما تنها به آمارهای موسسه‌های خارجی دسترسی داریم که آنها هم سعی می‌کنند از منابع دست دوم یا از طریق رصد نفتکش‌ها برآوردی از صادرات نفت خام ایران یا سایر کشورها به دست بیاورند. اعدادی را که این موسسات اعلام کردند، برای سال 2019 حدود 700 هزار بشکه، 2020 حدود 600 هزار بشکه و برای سال 2021 حدود 800 هزار بشکه در روز بوده است. در صورت عدم تغییر شرایط، صادرات نفت ایران در حدود 800 تا 900 هزار بشکه در روز باقی خواهد ماند که اختلافی حدود 25درصدی با محاسبات لایحه بودجه 1401 خواهد داشت و به همین دلیل احتمال مواجهه با کسری بودجه در بخش نفت بالا خواهد بود و عاقلانه این است که مجلس با کاهش ارقام در نظر گرفته شده، از تبعات کسری بودجه در سال آینده جلوگیری کند.

 برآورد صادرات نفت و میعانات در سه سال اخیر

- پیش‌بینی‌تان از رقم کسری بودجه در سال آینده چقدر است؟

برای کسری بودجه مربوط به بخش صادرات نفت در سال آینده سه سناریو می‌توان ترسیم کرد.

در سناریو نخست اگر مطابق با پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه، قیمت نفت خام برنت به 90 دلار رسیده و ایران بتواند با بهبود شرایط بین‌المللی روزانه 1.5 میلیون بشکه نفت با بهای حدود 70 دلاری بفروشد، نه تنها کسری بودجه نخواهیم داشت، بلکه با حدود 180 هزار میلیارد تومان مازاد درآمد هم روبه‌رو خواهیم بود.

در سناریو بدبینانه و با در نظر گرفتن افت قیمت نفت خام به حدود 60 دلار، اگر ایران بتواند روزانه حدود 650هزار بشکه نفت خام با قیمت 50 دلاری صادر کند، با 220 هزار میلیارد تومان کسری بودجه مواجه خواهد شد که 10 درصد از بودجه دولت را شامل می‌شود. همچنین در سناریو پایه با صادرات حدود یک‌میلیون بشکه در روز با قیمت 60دلاری که محتمل‌ترین حالت به شمار می‌رود، با حدود 60 هزار میلیارد تومان کسری بودجه مواجه خواهیم شد.

پیش‌بینی کسری بودجه 1401 در بخش نفت و گاز

- در وابستگی بودجه به نفت، صرفاً درآمدهای نفتی لحاظ می‌شوند؟ آیا وابستگی دیگر بخش‌های اقتصادی به نفت مانند درآمدهای مالیاتی وابسته به درآمدهای نفتی نباید محاسبه شوند؟

به طور معمول آنچه که در وابستگی بودجه به نفت محاسبه می‌شود، اعداد ذیل تبصره 1 ناشی از صادرات مستقیم نفت خام و گاز طبیعی است. طی سالهای اخیر هم استقراض از صندوق توسعه ملی مستقیماً به آن افزوده شده است. اگر این اعداد را در نظر بگیریم، به حدود 38 درصد وابستگی در لایحه بودجه 1401 می‌رسیم. مهم‌ترین مسأله‌ای که در بین عامه مردم و حتی کارشناسان هم به آن توجه نمی‌شود، تبصره 14 قانون بودجه است که اگر محاسباتش را در اعداد سقف بودجه لحاظ کنیم، به 54 درصد وابستگی می‌رسیم. این رقم در چند سال اخیر بی‌سابقه بوده است. اما لحاظ کردن سایر درآمدها و به طور مستقیم درآمدهای مالیاتی یا گمرکی تأثیر خاصی در وابستگی دولت به بخش نفت ندارد. تنها درآمدی که دولت از بخش نفت دارد، درآمد ناشی از سود سهام شرکت ملی نفت است که در کل بودجه عدد ناچیزی به شمار می‌رود و معمولا هم وصول می‌شود. به عبارتی اگر درآمدهای نفتی هم به صورت کامل وصول نشود، دولت سهام خود را از سود سهام شرکت ملی نفت برداشت می‌کند.

- وضعیت عرضه نفت در بازار جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ایران برای بازگشت به بازار نفت چقدر زمان نیاز دارد؟

تجارب ما در دور پیشین تحریم‌ها حاکی از آن است که ایران توانسته در بازه زمانی 6 ماه بعد از انعقاد توافق برجام، به بازار جهانی نفت خام بازگردد. اگرچه اکثر پیش‌بینی‌ها خصوصاً در نیمه دوم سال 2022 از مازاد عرضه حکایت دارد و حتی برخی پیش‌بینی می‌کنند که با کاهش توافق اوپک‌پلاس، عرضه نفت در بازار با افزایش شدیدی مواجه خواهد شد، اما نکته‌ای که باید در نظر داشته باشیم، این است که مشتریان نفت خام، پالایشگاه‌هایی هستند که به طور عادی از حاشیه سود حدود 5 تا 7 درصدی برخوردارند. حتی در برخی از مناطق مانند خلیج فارس حاشیه سود کمتری نصیب پالایشگاه‌ها می‌شود. پس در صورت ارائه تخفیف و برداشتن ریسک تحریم‌ برای پالایشگاه‌ها، جذابیت خرید نفت خام کشور بالا رفته و می‌توان در بازه کوتاه‌مدت به بازار برگشت، اما آیا امکان بازگشت چاه‌های نفتی که در سال‌های اخیر بسته شده‌اند، به مدار بهره‌برداری وجود دارد؟ این مسأله به یک جواب فنی نیاز دارد، اما به نظر می‌رسد که بازار جهانی نفت مستعد بازگشت ایران است، مگر اینکه ریسک عدم توان تولید داخلی ما را تهدید کند.