کالاهای غیرخوراکی در سومین قله تورمی

به گزارش اکوایران، «تورم» در سال‌های اخیر به یکی از پرتکرارترین کلیدواژه‌های اقتصادی تبدیل شده است. این شاخص به واسطه اثری که روی معیشت خانوارها می‌گذارد از اهمیت بالایی برخوردار است. برای بررسی آثار رفتار این شاخص می‌توان از تورم ماهانه و سالانه استفاده کرد. تورم ماهانه برای بررسی شوک‌ها و تورم سالانه برای نشان‌دادن روند کلی استفاده می‌شود.

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در یک دهه اخیر، کالاهای غیرخوراکی میزبان دو شوک تورمی و یک افزایش مزمن در قیمت این کالاها بوده‌است.

دو شوک وارد شده به کالاهای غیرخوراکی، در نیمه اول سال 97 و نیمه اول سال 99 رخ داده است. این شوک‌های تورمی با شدت رخ داده و نرخ تورم ماهانه را بعضا تا حدود 7.5 درصد افزایش داده است. بنظر می‌رسد جهش‌های ارزی در سال‌های یاد شده عامل چنین شوک‌های تورمی‌ای باشد.

این شوک‌های تورمی که با تورم ماهانه خود را نمایان می‌کنند پس از یک بازه زمانی اثر خود را روی تورم سالانه به جای می‌گذارند. به همین دلیل پس از گذشت چند ماه، دو قله در تورم سالانه نیز ظاهر شده است.

تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که همزمان با افزایش تورم ماهانه، قله جدیدی در تورم سالانه ایجاد شده که بالاترین سطح به ثبت رسیده طی ده سال اخیر است.

کدام تورم بهتر است؟ ماهانه یا سالانه؟

برای بررسی این شاخص راه‌های متفاوتی وجود دارد. گاهی لازم است تا آن را به صورت ماهانه بررسی کنیم و گاهی نیاز است تا تواتر سالانه آن ارزیابی شود.

تورم ماهانه، درصد افزایش قیمت کالاها را نسبت به ماه گذشته بیان می‌کند. به همین دلیل از آن بیش‌تر برای بررسی شوک‌‌ها استفاده می‌شود. اما تورم سالانه تغییرات قیمت در 24 ماه گذشته را در دل خود دارد و به همین واسطه بیش‌تر برای بررسی روندهای کلی از آن استفاده می‌شود. به بیان دقیق‌تر، تورم سالانه حاصل تقسیم میانگین شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه مورد نظر بر میانگین این شاخص در مدت مشابه سال قبل است.

برای مثال تورم سالانه مهر ماه ۱۴۰۲ از تقسیم میانگین شاخص قیمت از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا انتهای مهر ۱۴۰۲ بر میانگین شاخص قیمت از ابتدای مهر ۱۴۰۰ تا انتهای مهر ۱۴۰۱ بدست می‌آید. در نتیجه می‌توان گفت تغییرات تورم سالانه، شوک‌های قیمتی ماهانه در یک سال را در درون خود دارد. به همین دلیل معمولا تورم سالانه با تاخیر به شوک‌های قیمتی پاسخ می‌دهد.

نگاهی گذرا به شوک‌های قیمتی کالاهای غیرخوراکی

بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، همانطور که گفته شدسه شوک مهم به قیمت کالاهای غیرخوراکی در یک دهه اخیر برخورد کرده است. اولین شوک در تیر ماه ۱۳۹۷ بوده که شدت این شوک تا ماه‌های پس از خود نیست باقی ‌مانده است. پس از دو سال شوک دوم در تیرماه ۱۳۹۹ به قیمت کالاهای غیرخوراکی برخورد کرده است. رفتار شوک دوم بسیار شبیه به شوک اول بوده ولی شدت بیشتری داشته است. پس از شوک دوم آرامش در سطح قیمت‌ها از بین رفته و قیمت کالاهای غیرخوراکی با شتابی بیشتر از قبل مسیر افزایش را طی کرده است.

شوک اول و دوم؛ دست نامرئی نرخ ارز

همانطور که پیش‌تر عنوان شد تورم ماهانه بهتر از تورم سالانه می‌تواند زمان برخورد شوک‌های قیمتی را به بازار مشخص کند. به محض برخورد شوک و افزایش قیمت در یک کالا، اثرات آن در تورم ماهانه دیده می‌شود. به همین دلیل برخورد شوک‌های قیمتی به این کالاها به خوبی در تورم ماهانه تیر ماه ۱۳۹۷ و تیر ماه ۱۳۹۹ قابل مشاهده است. تورم ماهانه در این دو زمان بسیار بالاتر از سطوح پیش از خود قرار گرفته است. به طوریکه در اثر بر خورد این شوک سطح تورم ماهانه تا حدود ۷.۵ درصد نیز بالا رفته است.

ممکن است این سوال پیش بیاید که علت این شوک‌ها چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید به اتفاقات سیاسی اقتصادی در آن زمان رجوع کنیم. در سال ۱۳۹۷ دولت وقت ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفت از توافق برجام خارج شود. این خبر به طور چشمگیری بر انتظارات جامعه در ایران اثرگذار بود. به حدی که باعث شد نرخ ارز در این سال از حدود ۴ هزار و ۵۰۰ تومان تا مرز ۱۸ هزار تومان برسد.

این جهش در نرخ ارز شوک قیمتی قابل توجهی به سمت عرضه اقتصاد وارد کرد و باعث افزایش قیمت کالاهای غیرخوراکی شد. به بیان دقیق‌تر، به دلیل اینکه بسیاری از کالاهای تولید داخل، نهاده‌های خود را به صورت وارداتی تامین می‌کنند؛ افزایش نرخ ارز می‌تواند باعث افزایش قیمت نهایی کالای تولیدی آن‌ها شود.

این جهش در قیمت کالاهای غیر خوراکی در تیرماه ۱۳۹۷ باعث شد تورم سالانه نیز اثرات این شوک را با تاخیر نشان دهد. به طوریکه تورم سالانه در مرداد ماه سال ۱۳۹۸ به بیش از ۳۳.۵ درصد رسید که از سال ۹۲ تا آن سال بی‌سابقه بوده است.

شوک قیمتی دوم در تیرماه ۱۳۹۹ رخ داد. این شوک در دو مرحله و به فاصله ۳ ماه اتفاق افتاد. مرحله اول شوک به دلیل ریزش بازار سهام در تیرماه و مرحله دوم شوک به دلیل تب و تاب انتخابات آمریکا در مهر ماه ۱۳۹۹ اتفاق افتاد.

ریزش بازار سهام ایران در تیر ماه ۱۳۹۹ باعث شد شوک بزرگی به بازارهای موازی وارد شود و سرمایه‌های سرگردان و خارج شده از بازار به سمت بازارهای دیگر کشیده شود. یکی از این بازارها که از گزند سرمایه‌های در دست مردم در امان نماند بازار ارز بود. فشار تقاضا در این ماه باعث شد قیمت ارز تا ۲۵ هزار تومان افزایش پیدا کند. در نتیجه افزایش نرخ ارز شوک اول به عرضه کالاهای غیرخوراکی وارد شد و قیمت این کالاها رشد ماهانه زیادی را متحمل شد. تا جاییکه تورم ماهانه در تیر ۹۹ به ۶.۳ درصد رسید.

مرحله دوم شوک همراه با انتخابات آمریکا شکل گرفت. در زمان مناظرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و در زمان‌هایی که دونالد ترامپ در نظرسنجی‌های انتخاباتی شانس بالایی را برای زمامداری این کشور داشت؛ انتظارات تورمی زیادی در ایران ایجاد شد. احتمال بازگشت دونالد ترامپ و فشارهای تحریمی بیشتر به ایران باعث شده بود تا بازار ارز به صورت لحظه‌ای از اخبار انتخابات آمریکا اثر بپذیرد. به همین دلیل در مهر ماه سال ۱۳۹۹ در بحبوحه اخبار انتخاباتی این کشور و احتمال برگزیده شدن ترامپ به عنوان ریاست جمهوری آمریکا، قیمت ارز جهش کرد و تا حدود ۳۲ هزار تومان افزایش یافت.

این افزایش در نرخ ارز نیز مانند دو جهش قبلی که عنوان شد رفتار مشابهی را در قیمت کالاهای غیرخوراکی داخل ایجاد کرد. در مهرماه ۱۳۹۹ تورم ماهانه کالاهای غیرخوراکی تا مرز ۷.۵ درصد افزایش یافت.

این دو موج تورمی در قیمت کالاهای غیرخوراکی باعث شد تا با وقفه زمانی یکساله، تورم سالانه کشور یک قله را ثبت کند. به طوریکه تورم سالانه در تیر و مرداد سال ۱۴۰۰ به حدود ۴۰ درصد رسید که از سال ۹۲ تا آن زمان بالاترین سطح تجربه‌شده بوده است.

شوک سوم؛ افزایش سطح قیمت‌ها به صورت مداوم

پس از دو شوک وارد شده به قیمت کالاهای غیرخوراکی، افزایش قیمت این کالاها وارد کانال بالاتری شد. به طوریکه افزایش قیمت این کالاها به صورت مداوم در بازه زمانی طولانی‌ای رخ داده است.

به دلیل انطباق زیاد بازار ارز با بازار کالاهای غیرخوراکی در کشور دلیل این افزایش مدوام قیمت‌ها را می‌توان در افزایش مداوم نرخ ارز جستجو کرد.

از ابتدای سال ۱۴۰۱، نرخ ارز افزایش مداومی را تجربه کرده است و می‌توان دید این افزایش مداوم در قیمت‌ کالاهای غیرخوراکی نیز دیده می‌شود. لذا می‌توان گفت با افزایش مداوم قیمت ارز در کشور تورم در کالاهای غیرخوراکی وارد سطوح بالاتر شده است.

تورم ماهانه بالا و مزمن این کالاها در سال ۱۴۰۱ باعث شده با وقفه زمانی تورم سالانه در مهر ماه ۱۴۰۲ رکورددار تورم سالانه یک دهه اخیر شود. به طوریکه تورم سالانه در مهر امسال نزدیک به ۴۱ درصد بوده است. اما همچنان نمی‌توان با قطعیت گفت که تورم سالانه تا پایان سال ۱۴۰۲ به چه شکل ادامه می‌یابد. لذا این سوال مطرح است که تورم سالانه در ادامه سال باز به روند صعودی خود ادامه می‌دهد یا ممکن در ماه‌های آینده مسیر نزولی به خود بگیرد.