عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای؛ ترس کشورها را از تجارت با تهران ریخته است؟

به گزارش اکوایران، الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) یک رویداد تغییر دهنده بازی با پیامدهای جهانی است. روسیه، چین، ایران و دیگران، به عنوان دفاعی در برابر تحریم‌های غرب، در حال ایجاد روابط نزدیک‌تر هستند و در این فرآیند قوانین تعامل اقتصادی جهانی را بازنویسی می‌کنند.

به نوشته وبسایت انرژی اینتل، ایران در زمان تغییرات عظیم ژئوپلیتیکی به سازمان همکاری شانگهای می‌پیوندد. زمانی که سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 به وجود آمد، تمرکز اصلی آن امنیت منطقه‌ای بود و شش عضو اصلی آن - روسیه، چین و چهار کشور آسیای مرکزی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان - بر مهار تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی در آسیای مرکزی تمرکز داشتند. این رویکرد عمدتاً پس از حملات 11 سپتامبر 2001 به ایالات متحده اتخاذ شد، که پس از آن یک ائتلاف به رهبری آمریکا به شدت درگیر عملیات نظامی و ملت سازی در افغانستان شد. ایران اوایل به دنبال وضعیت ناظر در سازمان همکاری شانگهای بود که به آن اعطا شد، اما تنش بین تهران و جامعه بین‌المللی بر سر برنامه هسته‌ای‌اش مانعی برای رسیدن ایران به عضویت کامل بود.

این مانع در سال 2015، زمانی که ایران با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) موافقت کرد، برداشته شد. روسیه و چین، که هر دو از طرف‌های برجام بودند، موضوع هسته‌ای را حل‌شده می‌دانستند و آماده بودند تا الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای -که تأکید آن از موضوعات مرتبط با امنیت به تمرکز بیشتر بر اقتصادی تغییر کرده بود- به جلو ببرند. با این حال، خروج سریع ایالات متحده از برجام در سال 2018، با بازگرداندن تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده به بازی، تصویر را پیچیده کرد و هر تصوری از ادغام ایران در جهان اقتصادی در حال توسعه سازمان همکاری شانگهای را به چالش کشید.

در شرایط عادی، وجود تحریم‌های آمریکا مانعی مستقیم برای عضویت ایران بود. با این حال، سه رویداد، چشم‌انداز ژئوپلیتیک جهانی را تغییر داد و این تغییرات عامل ارعاب را، که معمولاً به تحریم‌های آمریکا نسبت داده می‌شود، تضعیف کرد؛ همه‌گیری کرونا که اقتصاد جهانی را لرزاند، خروج ایالات متحده از افغانستان، که منطقه آسیای مرکزی را برای توسعه اقتصادی به رهبری چین باز کرد. و جنگ روسیه در اوکراین، که بسیاری از کشورها، از جمله روسیه، چین، هند و پاکستان (که در سال 2017 به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمدند) را مجبور به توسعه و حفظ روابط اقتصادی کرد که یا تهدید تحریم‌های آمریکا را نادیده می‌گرفت یا آنها را دور می‌زد.

کنش‌ها و واکنش‌ها

ایزاک نیوتن، ریاضیدان و فیزیکدان مشهور، در تعریف «قوانین حرکت»، در قانون سوم خود می‌گوید که برای هر عمل، عکس‌العملی برابر و متضاد وجود دارد. قانون سوم نیوتن برای ژئوپلیتیک نیز قابل اعمال است، از جمله تأثیر سیاست‌های تحریمی. جانت یلین، وزیر خزانه داری آمریکا اخیراً عناصر اصلی استراتژی این کشور برای تعامل اقتصادی در جهان پس از همه گیری را تشریح کرد. این استراتژی حول دو مفهوم اصلی ساخته شده است - ریسک زدایی و «حمایت از دوستان.»

یکی از جنبه‌های کلیدی مدیریت ریسک، مفهوم حمایت از دوستان (friend-shoring) است، استراتژی که در آن یک کشور برای تامین نیازهای خود برای سلامت اقتصادی پایدار - مواد خام، قطعات و حتی کالاهای تولیدی- با کشورهایی ارتباط برقرار می‌کند که با آن‌ها ارزش‌های مشترک دارد. با وقوع همه‌گیری کرونا، ایالات متحده و اروپا از آسیب‌پذیری‌های استراتژیک خود در برابر زنجیره تأمین جهانی آگاه شدند که به طور فزاینده‌ای تحت سلطه چین قرار گرفته است،. به همین ترتیب، پس از تهاجم روسیه به اوکراین، تلاش‌های ایالات متحده و اروپا برای منزوی و مجازات کردن روسیه کمتر از پیش‌بینی‌ها موثر بود، در حالی اقتصاد در حال تغییر جهانی بیشتر به سمت چین متمایل شده است. در این پس زمینه، ریسک زدایی و حمایت از دوستان به مفاهیم محرک پشت تلاش‌های آمریکا برای مقابله با «کشش گرانشی» نفوذ اقتصادی رو به رشد چین تبدیل شد.

جدا شدن از غرب

استراتژی‌های آمریکا برای کاهش ریسک و حمایت از دوستان برای منزوی کردن، مهار و از بسیاری جهات کنترل اقتصادهای چین، روسیه و ایران طراحی شده است. اینجاست که پتانسیل اقتصادی سازمان همکاری شانگهای، که در حال حاضر حدود 20 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، ظاهر  می‌شود. سازمان همکاری شانگهای و بریکس (انجمن اقتصادی متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، که ایران و سایر کشورها درخواست پیوستن به آن ها را داده‌اند) موتورهای رشدی هستند که هر سال تأثیر جهانی خود را افزایش می‌دهند.

ریسک زدایی دو طرفه کار می‌کند. در حالی که ایالات متحده به دنبال منزوی کردن ایران، روسیه و چین است، این کشورها به خود و فهرست رو به رشد متحدان اقتصادی خود تکیه می‌کنند- از جمله عربستان سعودی، ترکیه، مصر، آرژانتین و دیگران - و در واقع در مقابل تأثیر تحریم‌های آمریکا و اروپا، از دوستان خود حمایت می‌کنند.

سیاستگذاران در سنگرهای قدرت غربی - واشنگتن، لندن و بروکسل - در تشخیص این موضوع مشکل دارند که «نظم بین المللی مبتنی بر قوانین» در حال جایگزین شدن با واقعیت «چند قطبی» جدیدی است که با نهادهایی مانند سازمان همکاری شانگهای تعریف می‌شوند، و اعضای آن - از جمله ایران - در حال بازنویسی قوانین تعامل اقتصادی جهانی هستند. عضویت در سازمان همکاری شانگهای ایران را از درگیری‌های اقتصادی خفه کننده سابق خود با غرب رهایی می‌بخشد.