خشم و اندوه ارمنی‌ها؛ سنگ‌پرانی شبانه به پارلمان

در دامنه تپه‌ای پر از سنگ قبرها، در حومه پایتخت ارمنستان، ایروان، مردی لاغر اندام با عینک آفتابی خلبانی بی صدا جلوی قبر پسرش نشسته و بوی عود استشمام می‌کند.

به نوشته گاردین، آرتور کیراکوسیان عکسی از پسرش در سن 19 سالگی در حال ادای سوگند نظامی در دست دارد. او رویای انتقام او را گرفتن را در مواضع نظامی خارج از زادگاهش جرموک، نزدیک به خطوط آذربایجان می‌بیند و چاقویی را که در سگک کمربندش بسته است، نشان می‌دهد.

آرتور در حال پاک کردن اشک چشمش گفت: «نه تابستانی، نه زمستانی، نه آفتابی، هیچ چیز برای من وجود ندارد، هیچکس. من این عینک آفتابی را زدم تا کسی اشک‌هایم را نبیند. این درد وحشتناکی است. من آن را برای هیچ‌کس آرزو نمی‌کنم.»

کشته شدن آرتیوم در جنگ 2020 با آذربایجان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ، پدرش را به شدت آزار داد. آرتور معتقد بود که ارتش او را خیلی زود به خط مقدم فرستاده و می‌خواهد افسران فرمانده‌اش به دلیل سهل‌انگاری محاکمه شوند.

«او از کودکی آرزو داشت سرباز شود، اما آن‌ها حق نداشتند او را بعد از تنها یک ماه و 15 روز به خط مقدم بفرستند.»

اکنون، در هفته ای که پس از حمله 24 ساعته آذربایجان آتش‌بس اعلام شد، این درد با این تصور که پسرش در یک جنگ شکست خورده مرده است، تشدید می‌شود.

«ما خواستار عدالت برای فرزندانمان هستیم. اگر قره‌باغ اکنون به عنوان بخشی از آذربایجان پذیرفته شود، پس چه کسی مسئولیت فرستادن فرزندان ما را برای خدمت به آنجا بر عهده می گیرد؟»

گورستان نظامی یرابلور با هر دور درگیری در قره‌باغ که ارمنی‌ها در آن زندگی می‌کنند، بزرگتر می‌شود. 

گورها به زمان جنگ اول در سال‌های 1988-94 و بعد در طول دهه‌ها درگیری‌های مرزی و تا زمان حال برمی‌گردند.

سنگ قبرهای جنگ 2020 که شکستی برای ارمنستان بود و در آن آذربایجان شهر تاریخی شوشا را گرفت در دامنه تپه، در دریایی از سنگ‌های سفید گسترده شده است.

روز پنجشنبه روز استقلال ارمنستان از اتحاد جماهیر شوروی بزرگترین تعطیلات ارمنستان است . در این روز هزاران نفر از اعضای خانواده کشته شدگان برای ادای احترام به گورستان رفتند. و از انجایی که ارمنستان عملا کنترل منطقه توسط آذربایجان را پذیرفت و به دوره 30 ساله خودمختاری پس از جنگ 1994 پایان داد، زمانی بود برای خودکاوی آن‌ها که پدران، برادران و پسران خود را در جنگ از دست داده بودند.

اینگا کاراپتیان، زن جوانی که در میان قبرها قدم می‌زد و در کوزه‌های کوچک سنگی عود می‌پاشید، گفت: «همه این‌ها مال من هستند، من همه آنها را بستگانم می‌دانم. من آمدم تا از همه این افراد عذرخواهی کنم زیرا آنها برای ما جنگیدند و جان باختند، اما نتیجه همان چیزی است که امروز می‌بینیم.»

خشم محسوسی نسبت به نتیجه درگیری وجود دارد. هزاران نفر در تظاهرات شبانه شرکت کردند که با مسدود کردن خیابان‌ها و پرتاب سنگ به سمت پارلمان توسط تظاهرکنندگان به پایان رسید. خشم به گورستان سرازیر شد.

بسیاری گفتند که احساس می‌کنند جامعه بین‌المللی مشکلات آنها را نادیده گرفته است، از جمله محاصره 9 ماهه منطقه که باعث کمبود کالاهای اساسی مانند سوخت و نان شد. برخی دیگر گفتند که دولت ارمنستان ارمنی‌های قره باغ را پس از جنگ 2020 رها کرده است. بیشتر احساس می‌شد تنها کاری که باید انجام شود، تضمین عبور و مرور امن برای مردم منطقه بود که اکنون توسط نیروهای آذربایجانی در لانه‌ نگه داشته شده بودند.

ساموئل عصریان درباره برادرش که در اکتبر 2020 درگذشت گفت: «اگر ببیند این روزها چه خبر است، دیوانه می‌شود. ما نمی‌توانیم کاری برای مردم و ملت انجام دهیم. ما نمی‌دانیم چه کنیم تا این وضعیت را درست کنیم.»

الا عصریان به یاد می‌آورد که پسرش هرایر چگونه از طریق پدربزرگ و مادربزرگش عاشق این منطقه شد، به آنجا نقل مکان کرد و به مدت سه سال به عنوان معمار اصلی یک شورای منطقه‌ای کار کرد. وقتی جنگ شروع شد، بدون اینکه خانواده‌اش بدانند، داوطلب شد. او گفت که پسرش در 31 اکتبر در گلوله باران شدید کشته شد، اما «ما نمی دانیم چه کسی و چگونه او را کشته است.»

الا گفت: «او خیلی آرتساخ را دوست داشت. به من می‌گفت: آنجا چه کار می‌کنی؟ بیا اینجا در آرتساخ، در قره‌باغ زندگی کن.»

او هر هفته به قبرستان می‌رود و سنگ قبر او را تمیز می‌کند، یادبودی شبیه مرمر که با نمادهای منطقه تزئین شده با حکاکی از صحنه‌ای از ساحل که او را در حال در آغوش گرفتن دوست دخترش در دریا نشان می‌دهد.

برادر بزرگترش گفت: «این یک جنگ عادلانه نبود. مثل این بود که با دستانی که از پشت بسته شده بجنگید. چون مردم قره‌باغ قوی هستند و در جنگی عادلانه شکست دادنشان سخت است.»

مقیاس تلفات بسیار زیاد بوده است. ماریا گالستیان، نوازنده و رهبر ارکستر که در کالج موسیقی ایروان تدریس می‌کند، گفت که 10 نفر از شاگردان سابقش در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند. همه آنها بین 18 تا 20 سال سن داشتند. او گفت: «غم انگیزترین چیز این است که جامعه بین المللی فقط چند تماس برقرار می‌کند اما در واقع هیچ کاری برای متوقف کردن دیکتاتور الهام علی اف انجام نمی‌دهد. او جنگ را «بدترین جنایت قرن بیست و یکم» خواند.

معمولاً جشن‌هایی در تعطیلات برنامه‌ریزی می‌شود، اما حال و هوای پنج‌شنبه تیره و تار بود. کاراپتیان گفت: «فقط امیدوارم یک روز، دیگر قربانیان بیشتری نباشند و این مکان دیگر رشد نکند.»