نقشه سازمانی پیچیده حماس؛ از رهبران پرسروصداترین گروه این روزهای جهان چه می‌دانیم؟

به گزارش اکوایران، حمله بی‌سابقه و غافلگیرکننده حماس در 7 اکتبر این گروه را به سطوح جدیدی از شهرت منطقه‌ای و بین المللی رساند. ساختار رهبری حماس در جنگ جاری با اسرائیل در نوار غزه پیچیده است، اما نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد که چه کسی مسئول چه چیزی است.

به نوشته المانیتور، ساختار سازمانی حماس به شاخه نظامی – گردان‌های عزالدین قسام - و شاخه سیاسی، معروف به دفتر سیاسی تقسیم می‌شود. دومی تصمیمات سیاسی می‌گیرد و هیچ اختیاری بر شاخه نظامی ندارد. شورای حماس بر کار شاخه‌های سیاسی و نظامی نظارت دارد. دستگاه حماس در ادامه از نظر جغرافیایی به دستگاه‌هایی در کرانه باختری، نوار غزه، زندان‌های اسرائیل و خارج از کشور مانند لبنان تقسیم می‌شود.

محمد ضیف

تصمیمات نظامی روزانه توسط شورای نظامی عمومی شاخه نظامی اتخاذ می‌شود. محمد ضیف رهبر کلی این تیپ‌ها است و گمان می‌رود مغز متفکر حملات 7 اکتبر باشد. هیچ عکس عمومی از دیف وجود ندارد، او مخفی است و فقط در مواردی صدای ضبط شده منتشر می‌کند. یکی از این فایل‌های صوتی ضبط شده در آغاز حمله اخیر به اسرائیل منتشر شد. ضیف حداقل از پنج سوء قصد توسط اسرائیل جان سالم به در برده است.

با این حال، ساختار رهبری دقیق شاخه نظامی پراکنده است و طور عموم شناخته شده نیست. متیو لویت، کارشناس موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، گفت که حماس عمداً در مورد اینکه چه کسی مسئول است مخفیانه عمل می‌کند. لویت به المانیتور گفت: «آن‌ها رهبری و ساختار دقیق اجزای نظامی را تبلیغ نمی‌کنند و نام‌های زیادی را مطرح می‌کنند. آن‌ها به دلایلی واضح این کار را انجام می‌دهند، و آن امنیت عملیاتی است.»

حامیان جنبش اسلامگرای فلسطینی حماس در تظاهراتی در سال 2014 تصویری از محمد ضیف فرمانده نظامی حماس در دست دارند.

مروان عیسی

یکی دیگر از شخصیت‌های مهم در گردان‌های عزالدین قسام، مروان عیسی است که به طور گسترده به عنوان جانشین فرمانده برای ضیف معرفی شده است.

اسماعیل هنیه

اسماعیل هنیه که در قطر مستقر است رسما ریاست دفتر سیاسی حماس را بر عهده دارد. این دفتر مذاکرات حماس از جمله آتش بس، گروگان‌ها و زندانیان را مدیریت می‌کند. این دفتر مسئول تماس‌ها با مقامات ایران، ترکیه، قطر و مصر است. با این حال، او به تنهایی نمی‌تواند تصمیم بگیرد. به گفته منابع آگاه حماس، شورای حماس پارامترهای مورد توافق با شاخه نظامی را تعیین می‌کند، و در این رابطه شاخه نظامی نفوذ بیشتری دارد.

اسامه حمدان

چند چهره سرشناس دیگر نیز در دفتر سیاسی حضور دارند. اسامه حمدان یکی از اعضای این دفتر در روابط عربی و اسلامی است. او در لبنان مستقر است.

خلیل الحیه

خلیل الحیه رئیس روابط عرب حماس است. او در اکتبر سال گذشته در راس هیئتی از حماس به سوریه رفت. خبرگزاری فرانسه در آن زمان گزارش داد که الحیه با بشار اسد رئیس جمهور سوریه ملاقات کرد و روابط خود را با دولت سوریه به طور رسمی در این سفر احیا کرد.

محمد نصر

محمد نصر یکی دیگر از رهبران دفتر سیاسی است. خبرگزاری فرانسه در سال 2009 او را به عنوان یک مقام ارشد توصیف کرد که در مذاکرات در مورد آتش بس با اسرائیل در جریان جنگ در آن سال شرکت کرد.

یحیی سنوار

یحیی سنوار رهبر حماس در غزه است. تصویری که در 17 اکتبر توسط ارتش اسرائیل منتشر شد، هنیه را به عنوان رهبر سیاسی حماس، ضیف را به عنوان رئیس شاخه مسلح و سنوار را به عنوان رئیس غزه نشان می‌داد. به گفته لویت، اگرچه هنیه اغلب رهبر کل حماس در نظر گرفته می‌شود، سنوار به این دلیل که در نوار غزه حضور دارد، نفوذ قابل توجهی بر این گروه دارد.

لویت گفت: «حضور در میدان در غزه و دور نبودن از جایی که رهبری نظامی حضور دارد، به او قدرت و نفوذ زیادی می دهد.»

صالح العاروری

صالح العاروری معاون رئیس دفتر سیاسی و رئیس دفتر سیاسی در کرانه باختری است. او در حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل نقش داشت و در آن روز به شبکه الجزیره رفت و گزارش داد که این گروه اسرائیلی‌ها را به اسارت گرفته است.

موسی ابومرزوق

موسی ابومرزوق رئیس روابط بین الملل حماس است. مرزوق در رأس یک هیئت حماس روز پنجشنبه و همچنین در ماه می سال گذشته به روسیه سفر کرد.

موسی ابومرزوق (چپ) معاون رئیس حماس در دیدار با دبیر کل انتفاضه فتح، احمد ابوموسی (راست) در دمشق، پایتخت سوریه، 13 دسامبر 2006

محمود الزهار

محمود الزهار یکی دیگر از اعضای برجسته دفتر سیاسی است. او در ماه اوت سال گذشته با المانیتور صحبت کرد و وجود شکاف بین حماس و جهاد اسلامی را رد کرد. اظهارات او در پی درگیری بین جهاد اسلامی و اسرائیل در آن ماه بود.

خالد مشعل

خالد مشعل سلف هنیه است. به گفته لویت، او در حال حاضر نقش غیررسمی در حماس دارد. او در قطر مستقر است.

موسی محمد سلیم دودین

لویت همچنین موسی محمد سلیم دودین را یکی از رهبران مهم حماس معرفی کرد. وزارت خزانه داری ایالات متحده در 18 اکتبر دودین را همراه با دیگر اعضای حماس تحریم کرد و او را مسئول مذاکرات درباره اعضای زندانی حماس معرفی کرد.

ترور در میدان

ارتش اسرائیل اخیراً از کشته شدن چند رهبر حماس خبر داده است. در 14 اکتبر، ارتش اسرائیل گفت که نیروی هوایی آن علی قادی را کشته است و او را فرمانده یک واحد نخبه و رهبر یکی از عملیات‌ها در جریان تهاجم حماس به جنوب اسرائیل توصیف کرد. ارتش اسرائیل همچنین از کشته شدن مراد ابومراد خبر داد و گفت که او رئیس عملیات‌های هوایی حماس بود.

اطلاعات منبع باز کمی در مورد قادی یا مراد وجود دارد. بر اساس گزارشی از بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نحوه توصیف مراد توسط ارتش اسرائیل نشان می‌دهد که او «احتمالا» عملیات‌های پهپادی حماس را اداره می‌کرد.

در 17 اکتبر، ارتش اسرائیل اعلام کرد که ایمن نوفل یکی از اعضای ارشد حماس را در یک حمله هوایی کشته است. در این مورد گردان‌های عزالدین قسام مرگ را تایید کردند. خبرگزاری صفا وابسته به حماس گزارش داد که نوفل بخشی از شورای نظامی عمومی این گروه بود و تیپ مرکزی حماس را در نوار غزه رهبری می‌کرد.

دو روز بعد حماس اعلام کرد که جمیله الشانتی در حمله هوایی اسرائیل کشته شده است. شانتی در سال 2021 به عنوان عضو دفتر سیاسی انتخاب شد و اولین زنی بود که در این دفتر خدمت می‌کرد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، او پیش از این در سال 2006-2007 در پارلمان تشکیلات خودگردان فلسطین خدمت کرده بود.

در 23 اکتبر، ارتش اسرائیل گفت که جت‌های جنگنده آن ابراهیم الساهر را کشته‌اند. ارتش اسرائیل گفت که ساهر فرماندهی لشکر موشکی ضد تانک برای تیپ شمالی حماس در غزه را بر عهده داشت.

روز پنجشنبه، ارتش اسرائیل گفت شادی بارود را در یک حمله هوایی کشته است و او را معاون اداره اطلاعات حماس توصیف کرد.

تسلط شاخه نظامی

در سال های اخیر، شاخه نظامی حماس نفوذ بیشتری نسبت به دفتر سیاسی داشته است -تحولی که ریشه در واکنش حماس به جنگ داخلی سوریه دارد. حماس در سال 2011 در زمان آغاز قیام مردمی علیه بشار اسد، رئیس جمهور سوریه دفاتر خود در دمشق را ترک کرد. این اقدام به روابط حماس با ایران و حزب الله -که هر دو حامیان اصلی اسد بودند- آسیب زد. در سال 2017، حماس شروع به بازسازی روابط خود با تهران کرد و سپس سال گذشته روابط خود را با دمشق احیا کرد.

شاخه نظامی حماس به طور مداوم به دنبال روابط خوب با ایران بوده است، در حالی که دفتر سیاسی خواستار موضعی در قبال سوریه بود که بیشتر از اخوان المسلمین و در نتیجه معترضان حمایت کند. به گفته منابع حماس، شاخه نظامی در نهایت این دفتر را متقاعد کرد که هدف اصلی مبارزه با اسرائیل است و به گفته منابع حماس، هر چیزی که به این هدف کمک کند، از جمله حمایت جمهوری اسلامی، باید در اولویت قرار گیرد.

به ادعای لویت، مشعل سعی کرد خود را از ایران دور کرده و به سوی مسلمانان سنی در خلیج فارس نزدیک کند، اما شکست خورد و شاخه نظامی حماس در طول قطع روابط با سوریه قوی‌تر شد. وی مدعی شد: «ایران در آن وقفه، کمک به شاخه سیاسی را به مقدار قابل توجهی کاهش داد، اما از حمایت از شاخه نظامی کم نکرد و این بر تقویت و توانمندسازی شبه‌نظامیان نیز تاثیر گذاشت».

به گفته لویت، موقعیت شاخه نظامی و ستیزه‌جویان در داخل حماس با یک سری ادراکات داخلی این گروه بیشتر تقویت شد. حماس در سال 2007 کنترل نوار غزه را به دست گرفت و از آن زمان تاکنون بر این منطقه محصور حکومت می‌کند. او گفت که حماس، به‌ویژه ستیزه‌جویان درون سازمان، متوجه شدند که حکومت کردن بر غزه، این گروه را از هدف نهایی‌اش که نابودی اسرائیل و ایجاد یک دولت اسلامی در سرزمین‌های تاریخی فلسطین است، منحرف کرده است. لویت در پایان گفت: «همه این‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که این گروه در حال درک این است - و مطمئناً ستیزه‌جویان متوجه شده‌اند – که پروژه حکومت‌داری ... در نهایت [حماس] را از تعقیب هدف [خود] باز می‌دارد».