فرصت طلایی شاه جوان در میانه جنگ غزه؛ سورپرایز یک میانجی جهانی جدید؟

به گزارش اکوایران به نظر می‌رسد، شخصی که کلید بحران فوق العاده اسرا در خاورمیانه را در دست دارد نه اسرائیلی است و نه فلسطینی‌ها، بلکه حاکم جوان و کم حرف قطر است. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی 43 ساله از زمانی که قدرت را 10 سال پیش به دست گرفت، تلاش زیادی برای تقویت موقعیت کشور کوچک خود -یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان، با سومین ذخایر گازی و ششمین بالاترین درآمد سرانه- به عنوان یک بازیگر در ژئوپلیتیک جهانی داشته است. او حتی پس از میزبانی جام جهانی فوتبال و تامین گاز اروپا پس از شروع جنگ اوکراین، عمدتاً نتوانسته به جایگاهی که دلش می‌خواست دست یابد.

فرصت کلیدی در اختیار شیخ تمیم

به نوشته فارن‌پالیسی، جنگ بین اسرائیل و حماس -گروهی که مدیون قطر است- فرصتی را به ثانی داده است تا به جایگاهی بالاتر از هر رهبر عرب دیگری دست یابد. او در موقعیتی منحصر به فرد برای کمک به تحویل ایمن بیش از 200 اسیر قرار دارد. برخلاف همسایگانش در منطقه، او نگران قیام یا چالش برای حکومتش از سوی اسلام گرایان نیست. در عوض، او میزبان گروه‌های اسلام‌گرا از جمله حماس، همزمان با یک دفتر تجاری برای اسرائیل و هزاران نیروی آمریکایی در پایگاه هوایی العدید است که ایالات متحده به طور پیوسته از آنجا عملیات‌های خود را در منطقه انجام می‌دهد.

شکی نیست که همدردی ثانی با طرف فلسطینیان است. وزارت خارجه او «تنها» اسرائیل را مسئول حمله حماس دانسته و این گروه را محکوم نکرده است. و با این حال، تسلط دوحه بر حماس ممکن است تنها امید برای اسرائیلی‌هایی باشد که از دیدار مجدد بستگانشان ناامید هستند.

مدیون به دوحه

در سال 2012، در حالی که جنگ در سوریه شعله ور شد و رهبری حماس با دولت سوریه مخالفت کرد، دوحه به آن‌ها سرپناه داد. قطری‌ها گفتند که این تصمیم با هماهنگی آمریکا و به موافقت رئیس‌جمهور وقت آمریکا، باراک اوباما گرفته شده است. حماس نه تنها به خاطر پناه دادن به رهبران خود و ایجاد پایگاهی برای برنامه‌ریزی و گفتگو با طرف ایرانی مدیون قطر است، بلکه به خاطر میلیون‌ها دلار کمک خارجی سالانه برای کمک به فقرا در غزه و پرداخت هزینه برق به دوحه بدهکار است -همچنین گفته می‌شود که قطر بوروکراسی حماس را تامین مالی می‌کند.

قطر تاکنون موفق شده است حماس را متقاعد کند که چهار اسیر را که همگی زن بودند، آزاد کند. ماجد الانصاری، سخنگوی رسمی وزارت خارجه قطر به فارین پالیسی گفت: «ما در رابطه با اسرا امیدوار هستیم. پیشرفت‌هایی در مذاکرات صورت گرفته است، به‌ویژه اگر نقطه شروع را با جایی که الان هستیم مقایسه کنیم.»

اهرم فشار قوی و خطر بر هم خوردن مذاکرات

اسرائیل و بسیاری از متحدان غربی آن بر این باورند که ثانی اهرمی بسیار بیشتر از آنچه که تصور می‌شود، بر این گروه دارد. او احتمالاً می‌تواند برای آزادی گروگان‌ها فشار بیشتری بر رهبران آن اعمال کند. پیتر استانو، سخنگوی ارشد امور خارجی اتحادیه اروپا، در دفتر خود در بروکسل گفت: «می‌دانیم که قطر می‌تواند بر حماس اعمال نفوذ کند و دلیلی نداریم که باور کنیم این کار را نخواهد کرد».

مقام قطری آگاه از مذاکرات گفت: «حماس از اسرائیل می‌خواهد که بمباران را متوقف کند تا بتواند بیش از 200 اسیر پراکنده در اطراف غزه را جمع کند - برخی در بازداشت جهاد اسلامی، یک جناح فلسطینی دیگر، و برخی در مناطق مسکونی گیر افتاده‌اند». وی افزود: «پس از آزادی غیرنظامیان، حماس امیدوار است در مورد مبادله اسرا - اسرای فلسطینی در ازای نظامیان اسراییلی- مذاکره کند.» به طور جداگانه، رهبری حماس گفته است که اسرای کافی برای آزادی همه زندانیانش را دارد.

قطری‌ها نگران هستند که اگر اسرائیل به بمباران خود ادامه دهد و حماس احساس خطر بیش از اندازه کند، ممکن است مذاکرات به هم بخورد. افزایش تعداد کشته‌ها در غزه و ترس از مرگ اسرا نیز منجر به افزایش درخواست‌ها برای آتش‌بس موقت انسان‌دوستانه شده است. اتحادیه اروپا خواستار آن شده است و حتی آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، گفت که برای محافظت از جان غیرنظامیان باید وقفه‌هایی در نظر گرفته شود.

رقابت منطقه‌ای

با این حال، در پشت صحنه، قطر با دیگرانی در منطقه رقابت می‌کند که می‌خواهند برای سردمداری این هدف و اثبات نفوذ خود ظاهر شوند.

ترکیه پیشنهاد کرده در صورت درخواست هر دو طرف، میانجی‌گری می‌کند. این کشور تا حدی بر حماس که رهبران آن در ترکیه نیز حضور دارند، نفوذ دارد. اما علیرغم دوستی اسلام‌گرایان بین حماس و رئیس‌جمهور ترکیه، اعراب همچنان ممکن است ترجیح دهند یک کشور عرب نقش رهبری را ایفا کند. دوحه و آنکارا متحد هستند و گفته‌اند که در حال هماهنگی هستند.

عمان شریک قابل اعتماد و نسبتاً بی طرفی برای غرب در رابطه با ایران بوده است. آن‌ها یک دهه پیش به ایجاد بنیان مذاکرات مستقیم بین مقامات آمریکایی و ایرانی کمک کرند که در توافق هسته‌ای ایران و آمریکا به اوج خود رسید. اما نفوذ مستقیمی بر حماس ندارد.

فراتر از دیپلماسی کوتاه‌مدت؟

سلطان برکات، استاد دانشگاه حمد بن خلیفه قطر، در یک مقاله دانشگاهی در سال 2014 نوشت که دیپلماسی قطر در درگیری‌های منطقه‌ای به طور سنتی در خنثی کردن بحران‌های کوتاه مدت موفق‌تر از ارائه راه حل‌های بلندمدت برای درگیری‌ها بوده است. اما اکنون، او معتقد است، قطر نه تنها در میانجیگری برای آزادی اسرا، بلکه در آتش بس پایدار، از شانس بیشتری نسبت به مصر [که تلاش‌های پیشین برای آتش بس میان اسرائیل و حماس را رهبری کرده است] برخوردار است. برکات گفت: «اسرائیل می‌خواهد میلیون‌ها فلسطینی را به صحرای سینا براند. اگر مصر یکی از طرفین درگیر باشد نمی‌تواند میانجیگری کند. چندین دولت اتحادیه اروپا به امید آزادی شهروندان اسیر خود به جای مصر با قطر تماس گرفته‌اند.

عربستان سعودی به نوبه خود اعتبار خود را به عنوان میانجی با فلسطینی‌ها از دست داده است، زیرا ظاهراً بیشتر انرژی دیپلماتیک خود را در آستانه این جنگ به عادی سازی روابط با اسرائیل اختصاص داده بود. و کسانی که در سال 2020 پیمان ابراهیم را با اسرائیل امضا کردند، خود را به عنوان داور رد صلاحیت کردند. با این حال، قطر، کشور کوچکی با ثروت کلان، به طور پیوسته خود را در موقعیتی قرار داده است که می‌تواند با در نظر گرفتن منافع فلسطینی‌ها با اسرائیل گفتگو کند.

ثانی جوان و بسیار ثروتمند است و تنها هدف واضح او به دست آوردن میراثی طولانی مدت است. او اکنون این شانس را دارد که بتواند اسرا را نجات دهد و در عوض اسرائیلی‌ها را متقاعد کند که با آتش‌بس موافقت کنند. این ممکن است نقش آینده قطر در حل و فصل دشوارترین درگیری جهان را تعیین کند.