بازرس یا میانجی کلیدی؛ گروسی قهرمان مهار دو بحرانی‌ترین بن‌بست‌های ژئوپلیتیکی جهان می‌شود؟

به گزارش اکوایران، رافائل گروسی چند هفته پیش به مسکو رفت تا بی سر و صدا با مردی که این روزها اکثر غربی‌ها اصلا با او در ارتباط نیستند ملاقات کند: رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین.

هدف آقای گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار دادن به پوتین در مورد خطرات عجله برای راه‌اندازی مجدد نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا بود که در اوایل حمله به اوکراین در سال 2022 توسط نیروهای روسیه اشغال شده است.

در مرکز دو بحرانی‌ترین بن‌بست‌های ژئوپلیتیکی جهان

به نوشته نیویورک‌تایمز، اما در این میان گفت‌و گو‌ی آن‌ها با اظهارات آقای پوتین منحرف شد. او ناگهان گفت برای حل و فصل جنگ در اوکراین از طریق مذاکره آماده است، اما تنها در صورتی که ولودیمیر زلنسکی آماده باشد که تقریباً 20 درصد از کشورش را واگذار کند.

چند هفته بعد، گروسی آرژانتینی در تهران بود و این بار با وزیر امور خارجه و رئیس برنامه هسته‌ای غیرنظامی این کشور صحبت می‌کرد. در همین حال که مقامات ارشد ایران به این موضوع اشاره می‌کنند که رویارویی‌های جدید با اسرائیل ممکن است آن‌ها را به سمت بمب سوق دهد، ایرانی‌ها نشان دادند که همزمان آماده مذاکره نیز هستند – و مانند پوتین می‌دانستند که آقای گروسی به زودی جزئیات گفتگوی خود را به کاخ سفید گزارش خواهد کرد.

در عصری از ترس‌های هسته‌ای جدید، آقای گروسی ناگهان خود را در مرکز دو تا از بحرانی‌ترین بن‌بست‌های ژئوپلیتیکی جهان می‌بیند.

آقای گروسی این هفته در مصاحبه‌ای گفت: «من یک بازرس هستم، نه یک میانجی. اما شاید به نوعی بتوانم در حاشیه‌ها مفید باشم.»

آقای گروسی از زمان تأسیس این آژانس در سال 1957، شاید فعال‌ترین رهبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده باشد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام دو کار ایجاد شد: ایمن نگه داشتن نیروگاه‌های هسته‌ای و جلوگیری از خروج سوخت و مواد زائد آن‌ها برای ساخت سلاح هسته‌ای. بازرسان آژانس خودشان دنبال سلاح نمی‌گردند، اگرچه بسیاری در کنگره - و در سراسر جهان - بر این باورند که کار آن‌ها این است.

هنگامی که آقای گروسی اوایل بهار امسال در مسکو با پوتین ملاقات کرد، رهبر روسیه به دنبال برنامه‌هایی برای راه‌اندازی مجدد نیروگاه زاپوریژیا، بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا در خط مقدم جنگ اوکراین بود، تا در نتیجه کنترل روسیه بر این منطقه را که ادعا می‌کند آن را ضمیمه کرده است، تثبیت کند. آقای گروسی سعی کرد با توجه به «شکننده بودن وضعیت» او را از انجام این اقدام منصرف کند. اما آقای پوتین گفت روس‌ها «قطعاً نیروگاه را راه‌اندازی خواهند کرد».

سپس گفتگو به این موضوع کشیده شد که آیا می‌توان جنگ را با مذاکره حل و فصل کرد. پوتین می‌دانست که هر چه بگوید به واشنگتن منتقل خواهد شد. آقای گروسی چند روز بعد گفت: «فکر می‌کنم بسیار تاسف‌آور است که من تنها کسی هستم با روسیه و ایالات متحده صحبت می‌کنم.»

در ایران، یک چالش قدیمی احیا شد

به نوشته نیویورک‌تایمز، برای غرب، تعامل با مقامات ایران حتی ظریف‌تر و از بسیاری جهات آزاردهنده‌تر از جدل با آقای پوتین بوده است. دو سال پیش، اندکی پس از اینکه شورای حکام آژانس با تصویب قطعنامه‌ای دولت تهران را به دلیل عدم پاسخگویی به سؤالات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای مشکوک محکوم کرد، ایرانی‌ها شروع به غیر فعال کردن دوربین‌ها در تأسیسات کلیدی تولید سوخت کردند.

در آن زمان، آقای گروسی گفت که اگر دوربین‌ها به مدت شش ماه یا بیشتر از کار بیفتند، او نمی‌تواند تضمین کند که سوخت به پروژه‌های دیگر - از جمله پروژه‌های تسلیحاتی - منتقل نشده است. از آن زمان 18 ماه گذشته و مجلس ایران قانونی را تصویب کرده که برخی از اشکال همکاری با بازرسان آژانس را ممنوع می‌کند. در همین حال، ایران به طور پیوسته در حال غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد است –که نزدیک به درصدی است که برای تولید بمب لازم است.

آقای گروسی همچنین از بازدید از یک کارخانه بزرگ سانتریفیوژ جدید که ایران در نطنز در حال ساخت آن است، منع شده است. کارشناسان تخمین می‌زنند که این کارخانه در عمق 350 متری زیر بیابان بنا شده است. تهران می‌گوید تلاش می‌کند اطمینان یابد که تاسیسات جدید توسط اسرائیل یا ایالات متحده بمباران نمی‌شود و اصرار دارد تا زمانی که مواد هسته‌ای را وارد نیروگاه نکند، آژانس حق بازرسی آن را ندارد.

آقای گروسی هفته گذشته در تهران بود تا همه این مسائل را با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در میان بگذارد. تنها چند هفته از مبادله موشکی ایران و اسرائیل می‌گذشت، اما آقای گروسی گفت که شاهد هیچ تصمیم فوری در ایران برای تسریع برنامه هسته‌ای، در پاسخ به آن نبوده است.

درعوض، به نظر می‌رسید که مقامات ایرانی از اینکه به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای و موشکی در منطقه جدی گرفته می‌شوند -به طور فزاینده‌ای همتراز با اسرائیل- خشنود هستند.

بحث‌هایی در مورد این وجود دارد که چه چیزی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 که ایران با دولت اوباما امضا کرده بود، لازم است، اگرچه مقامات دولت بایدن می‌گویند که وضعیت اکنون به قدری تغییر کرده است که به یک توافق کاملاً جدید نیاز است.

آقای گروسی این هفته گفت: «من گمان می‌کنم که قرار است زیاد به تهران بازگردم.»