پیامدهای یک ترور؛ رهبران سرکش اروپایی مهار می‌شوند؟

به گزارش اکوایران، رابرت فیکو برای مدتی طولانی یکی از چهره‌های شاخص اسلواکی بوده و از سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ و در حال حاضر از ۲۰۲۳ به بعد به عنوان نخست‌وزیر خدمت کرده است. او به دلایل مختلفی از جمله مخالفتش با مسلح‌کردن اوکراین توسط غرب، کشوری که ۶۰ مایل مرز مشترک با اسلواکی دارد، موجب ناراحتی بسیاری از طرفداران وحدت فراآتلانتیکی شده است. فیکو با توصیف جنگ اوکراین به عنوان «مناقشه آمریکا و روسیه»، سال گذشته با شعار «عدم ارسال حتی یک گلوله دیگر برای کی‌یف» به مبارزات انتخاباتی پرداخت. او که اغلب به عنوان سیاستمداری «طرفدار کرملین» توصیف می‌شود، از تحریم‌های غرب علیه مسکو انتقاد کرده است.

به نوشته جورجیو کافیرو برای وبگاه ریسپانسبل استیت‌کرفت، در ۱۵ می، فیکو هدف یک سوءقصد قرار گرفت. یک فرد مسلح در هاندلووا، شهر کوچکی در مرکز اسلواکی از فاصله‌ای نزدیک پنج‌بار به او شلیک کرد. فیکو جان سالم به در برد، هرچند وضعیت او وخیم است. این حمله اولین سوءقصد به یک نخست‌وزیر اروپایی در ۲۱ سال گذشته است. به گفته ماتوش شوتای استوک، وزیر کشور اسلواکی، ضارب احتمالی به نام یوراژ سیندولا انگیزه سیاسی داشته و احتمالاً به تنهایی عمل نکرده است. این سوءقصد اندکی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری که پیتر پللگرینی، یکی از متحدان فیکو در دور دوم آن پیروز شد، رخ داد.

شکاف‌های سیاسی و اجتماعی

فضای سیاسی اسلواکی به شدت قطبی شده است. در میان مردم اسلواکی، عده‌ای شدیدا حامی فیکو بوده، در حالی که عده‌ای دیگر از او متنفرند. در این کشور کسانی هستند که طرفدار گرایش‌های لیبرالی غربی بوده و معتقدند که سیاست خارجی براتیسلاوا باید به طور نزدیک با متحدان غربی در ناتو و اتحادیه اروپا هماهنگ باشد. در جناح محافظه‌کار، اکثریت رأی‌دهندگان اسلواکی از دولت فیکو به عنوان مدافع سنت‌های اسلواکی، مانند رد «ایدئولوژی جنسیتی» حمایت می‌کنند.

زوزانا پالوویک، هم‌نویسنده کتاب «چکسلواکی: پشت پرده پرده آهنین» گفت: «هر گروه نه تنها دیدگاه‌های متفاوتی برای آینده اسلواکی دارد، بلکه برنامه طرف مقابل را تهدیدی مستقیم علیه شیوه زندگی و ارزش‌های خود می‌داند و این موضوع اغراق‌آمیزشده و به عنوان ابزاری برای کسب منافع سیاسی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد».

قتل یان کوچیاک، روزنامه‌نگار و نامزدش در سال ۲۰۱۸ واکنش دولت به همه‌گیری کرونا و حمله روسیه به اوکراین همگی باعث عمیق‌ترشدن شکاف در اسلواکی شد. دولت فیکو معمولا مخالفان را به خدمت به نظم لیبرال غرب متهم می‌کند، در حالی که مخالفان نیز او را به خاطر داشتن روابط بیش از حد نزدیک با مسکو و محدودساختن آزادی‌های رسانه‌ای مورد انتقاد قرار می‌دهند. بسیاری به تبلیغات روسیه به عنوان عامل مهمی در افزایش شکاف در این کشور که زمانی تحت سلطه شوروی بود، اشاره می‌کنند. این موضوع در مورد دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز صدق می‌کند.

در دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، تعدادی از متحدان سیاسی فیکو به اتهام فساد متهم و متعاقباً محکوم شدند. آندره ماتیژاک، روزنامه‌نگار روزنامه اسلواکیایی پراودا می‌گوید: «در حالی که برخی از پرونده‌ها ناقص به نظر می‌رسیدند، دفاع فیکو همیشه این بوده که همه این‌ها استفاده سیاسی و ابزاری از دستگاه قضایی است. بله، او در اینجا شبیه ترامپ حرف می‌زند. با تضعیف کار پلیس، دادستان‌ها و قضات، او قطعه دیگری از پازل قطبی‌شدن را ایجاد کرد».

لیویا بنکو، پژوهشگر مؤسسه اتریشی برای سیاست اروپا و امنیت گفت: «خود سیاستمداران اسلواکی در وضعیت موجود در کشور نقش داشته‌اند. اتهامات سیاسی در اسلواکی هرگز پایان نمی‌یابد». او افزود: «صحنه سیاسی اخیر نشان می‌دهد که تعداد اظهارات نفرت‌بار سیاستمداران در حال افزایش است».

سوءقصد به جان نخست‌وزیر پیامدهایی برای تشدید تنش‌ها در جامعه اسلواکی به دنبال داشته است. زوزانا چاپوتوا، رئیس‌جمهور پیشین بر ضرورت جلوگیری از تشدید بیشتر تأکید کرده است. اما به نظر می‌رسد درخواست او تاکنون از سوی هر دو طرف طیف سیاسی نادیده گرفته شده است.

بنکو خاطرنشان کرد: «در جامعه‌ای که در آن اعضای خانواده به اختلافات سیاسی با یکدیگر صحبت نمی‌کنند و ائتلاف حاکم و اپوزیسیون نیز گفتگویی با هم ندارند، درخواست آرامش و وحدت به اندازه‌ای که باید، مورد احترام قرار نمی‌گیرد». او افزود: «صحنه سیاسی فعلی که در آن سیاستمداران و اعضای خانواده آن‌ها نامه‌های تهدیدآمیز دریافت می‌کنند، بسیار پیچیده است. سیاست اسلواکی پر از تئوری‌های توطئه و اطلاعات غلط است. همه اینها در پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی منعکس می‌شود».

سایه جنگ داخلی

استوک هشدار داد که پس از سوءقصد، کشور به دلیل لفاظی‌های گسترده در شبکه‌های اجتماعی «در آستانه یک جنگ داخلی» قرار دارد. پالوویچ معتقد است که چنین واژه‌هایی از سوی وزیر «نشان‌دهنده نگرانی در مورد ثبات، وحدت و انسجام اسلواکی از نظر ذهنی، عاطفی و اجتماعی» است.

ماتیژاک گفت که صحبت‌های استوک در مورد جنگ داخلی، با توجه به احساسات قدرتمند در آن لحظه قابل درک است، اما او این صحبت‌ها را «بیانیه‌ای بسیار تاسف‌بار» توصیف کرد.

او اذعان کرد: «تنها دولت است که ابزار شروع جنگ داخلی را در اختیار دارد و در آن صورت، دیگر جنگ داخلی محسوب نمی‌شود؛ بلکه نوعی کودتا علیه رژیم دموکراتیک در اسلواکی خواهد بود. من فکر نمی‌کنم این اتفاق بیافتد، بنابراین سخنان وزیر را تلاشی برای برقراری ارتباط با رأی‌دهندگان خود تلقی می‌کنم تا به آن‌ها القا کند که اول از همه، «طرف مقابل» مسئول اتفاقی است که رخ داد. همانطور که گفتم، این تأسف‌بار بوده و او باید بهتر از این رفتار کند».

ماتیج کاندریک، یکی از بنیانگذاران مؤسسه‌ی مطالعاتی آداپت در براتیسلاوا به رادیو اسلواکی گفت: «چنین سخنانی مثل آن می‌ماند که آتش‌نشان‌ها کار خود را با پرتاب‌کردن کپسول گاز به آتش شروع کنند. این هم غیرمسئولانه بوده و هم خطرناک. اسلواکی به هیچ وجه در آستانه جنگ داخلی نیست. متأسفانه، استوک مانند نامزدی در انتخابات صحبت می‌کند و نه مانند وزیر کشور».

مسیر پیش روی

جای تعجب نیست که سوءقصد این ماه به طور واضح نگرانی‌های جدی در مورد روند شکاف‌های عمیق اجتماعی و سیاسی اسلواکی را برانگیخته است. بنکو می‌گوید مسیر پیش روی به طور قابل‌توجهی به اقدامات دولت بستگی دارد؛ به ویژه اینکه دولت چگونه ممکن است از این سوءقصد به عنوان بهانه‌ای برای سرکوب مخالفان، گروه‌های مستقل جامعه مدنی و رسانه‌ها استفاده کند.

از طرف دیگر، انجام چنین کاری می‌تواند بر جایگاه اسلواکی در اتحادیه‌ی اروپا، که منبع مهمی از کمک‌های مالی و توسعه‌ای است، تأثیر منفی بگذارد.

کاندریک خاطرنشان کرد: «وضعیت وحشتناک بودجه عمومی، اهمیت نسبی بودجه اتحادیه اروپا برای اسلواکی را افزایش داده است. فرض کنید کمیسیون اروپا بر حفاظت از حاکمیت قانون و کیفیت دموکراسی پافشاری کند. در این صورت، باید از تهاجمی‌ترین اقدامات برای تثبیت قدرت دولت جلوگیری کند. با این حال، من انتظار بدترشدن وضعیت برای همه بازیگران طرفدار دموکراسی را دارم».

این روزنامه‌نگار اسلواکیایی افزود: «در یک کشور عادی، واکنش طبیعی این خواهد بود که همه نخبگان سیاسی خود را حول اصول دموکراسی و حاکمیت قانون جمع کنند. با این حال، به نظر می‌رسد برخی افراد در اسلواکی، به ویژه از طیف طرفدار دولت، در حال تشدید قطبی‌سازی هستند. می‌ترسم هدف اصلی اکثر بازیگران ائتلاف حاکم استفاده از رویدادهای جاری برای تقویت قدرت خود به جای آرام‌کردن اوضاع باشد. از طرف دیگر، من واقعاً امیدوارم که اشتباه برداشت کرده باشم».

سیاست خارجی آمریکا

در دهه ۱۹۹۰، زمانی که ولادیمیر مچیاک، رهبر اقتدارگرا اولین نخست وزیر اسلواکی مستقل شد، دولت این کشور عملاً مملکت را مانند یک دولت مافیایی اداره می‌کرد. در اواسط دهه ۱۹۹۰، ناتو به دلیل مسائل داخلی این کشور، درخواست عضویت اسلواکی را به تعویق انداخت. تا سال ۱۹۹۸، مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه وقت آمریکا اسلواکی را «سیاه‌چاله‌ای در مرکز اروپا» نامید. این تنها شش سال قبل از پیوستن اسلواکی به ناتو و اتحادیه اروپا بود.

امروز، واشنگتن در آینده اسلواکی که در خط گسل اروپای تقسیم‌شده قرار دارد، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. اسلواکی که از سال ۱۹۹۳ همکاری نظامی نزدیکی با آمریکا داشته، در زمان تشدید خصومت‌ها بین روسیه و غرب، همچنان متحد مهم آمریکا در جناح شرقی ناتو باقی مانده است.

در دوره‌ای که فیکو و ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان کشورهای خود را به شیوه‌هایی که بسیاری از سیاستمداران غربی آن را خاری در چشم اتحادیه اروپا می‌دانند، به مسکو نزدیک می‌کنند، بحث‌هایی در مورد اینکه واشنگتن و بروکسل چگونه باید بر این «رهبران سرکش اتحادیه اروپا» در براتیسلاوا و بوداپست اعمال نفوذ کند، به وجود آمده است.

باید بررسی کنیم که فشار غرب بر این اعضای طرفدار روسیه در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیه اروپا چگونه می‌تواند نتیجه عکس داشته و به تضعیف بیشتر وحدت غرب در برابر مسکو بیانجامد.

سوءقصد نافرجام این ماه، خطر تشدید تنش‌های داخلی اسلواکی و همچنین تنش‌ها بین براتیسلاوا و بروکسل را در پی دارد. این امر به ویژه در صورتی صادق خواهد بود که دولت فیکو بر ابتکار عمل‌هایی پافشاری کند که حاکمیت قانون را ضعیف سازد. اگرچه در حال حاضر ارزیابی پیامدهای فوری سوءقصد به جان فیکو برای منافع واشنگتن دشوار است، اما بی‌ثباتی در اسلواکی می‌تواند پیامدهای قابل توجهی برای منافع سیاست خارجی ایالات متحده در این منطقه از اروپا، به ویژه در چهارچوب معماری امنیتی در حال تحول قاره داشته باشد.