«مبارز تنها»ی ترامپ؛ چگونه استیو ویتکاف به مرد شماره یک سیاست خارجی آمریکا بدل شد؟

به گزارش اکوایران، ماه گذشته، جت شخصی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، طی چند روز از ابوظبی به دوحه، سپس به مسکو و باکو پرواز کرد و در نهایت به فلوریدا رفت، جایی که او رئیس‌جمهور دونالد ترامپ را در جریان دیدارش با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، قرار داد.

این تنها یک هفته عادی دیگر برای ویتکاف بود، کسی که سفرهای بین‌المللی‌اش او را به جاهایی بسیار فراتر از مسئولیت اولیه‌اش برده‌اند و به‌وضوح مشخص شده که او چیزی دارد که دیگر اعضای دولت، یا دست‌کم بیشترشان، ندارند: اعتماد کامل دونالد ترامپ.

به نوشته سی‌ان‌ان، در هفته‌های اخیر این روند متوقف نشده است. ویتکاف روز پنجشنبه در پاریس با مقام‌های اوکراینی و اروپایی دیدار کرد تا درباره پایان جنگ اوکراین گفت‌وگو کند، پیش از آن‌که برای دور دوم مذاکرات با ایران با هدف زمینه‌سازی برای یک توافق هسته‌ای احتمالی راهی رم شود.

در عرض تنها سه ماه، ویتکاف به چهره محوری ترامپ در مهم‌ترین چالش‌های سیاست خارجی دولت جدید بدل شده است - نقشی که گاه به حوزه‌هایی وارد می‌شود که معمولاً در اختیار وزرای خارجه و رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی است.

این در حالی است که ویتکاف هیچ‌گاه سابقه رسمی در دولت نداشته و همین موضوع در واشنگتن و خارج از آن پرسش‌هایی را برانگیخته: ترامپ تا چه حد به دیگر دستیاران سنتی‌تر و باتجربه‌تر در سیاست خارجی اعتماد دارد؟ و آیا ویتکاف واقعاً توانایی و شایستگی فعالیت در چنین سطحی از عرصه جهانی را دارد؟

یک مقام باسابقه آمریکایی گفت: «افراد بسیار معدودی خارج از حلقه درونی کاخ سفید با او کار کرده‌اند. او بیشتر شبیه یک مبارز تنها عمل می‌کند. انجام این دیپلماسی رفت‌وبرگشتی بدون حتی یک کارشناس، قطعاً غیرمعمول است. واقعاً نمی‌توانم برایش توضیحی پیدا کنم. عجیب است و ایده‌آل نیست.»

گرچه هنوز در مراحل اولیه است، اما نتایج کار ویتکاف تاکنون در هم بوده‌اند. ویتکاف نتوانسته آتش‌بس در غزه را که ماه گذشته فروپاشید، احیا کند. روسیه نیز تاکنون آتش‌بسی را که ایالات متحده بیش از یک ماه پیش درخواست کرده بود، رد کرده است. و این هفته، وزیر خارجه ایران مواضع متغیر ویتکاف درباره برنامه هسته‌ای این کشور را «متناقض و در تضاد با هم» توصیف کرد.

در موضوع اوکراین، نارضایتی‌ها از نبود پیشرفت در حال افزایش است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، روز جمعه در پاریس، جایی که به همراه ویتکاف در مذاکرات سطح بالا با مقام‌های اروپایی و اوکراینی حضور داشت، به خبرنگاران گفت که ممکن است آمریکا به تلاش‌های خود برای دستیابی به صلح پایان دهد.

روبیو پیش از ترک پاریس گفت: «اگر پایان دادن به جنگ در اوکراین ممکن نیست، باید از آن عبور کنیم. ما باید خیلی سریع، و منظورم در حد چند روز است، مشخص کنیم که آیا این موضوع قابل تحقق هست یا نه.»

مقایسه با کوشنر

استیو ویتکاف، یک سرمایه‌گذار حوزه املاک در نیویورک که روابطش با ترامپ به چند دهه پیش بازمی‌گردد، نزدیک‌ترین فرد به خانواده رئیس‌جمهور در دولت دوم ترامپ به شمار می‌رود؛ و همین باعث شده برخی منابع آگاه از روابط درونی دولت، نقش او را با جرد کوشنر، داماد ترامپ در دوره اول، مقایسه کنند.

به گفته منابع آگاه، مانند کوشنر، ویتکاف تقریباً هر روز رئیس‌جمهور را می‌بیند، با اعضای خانواده ترامپ پیام رد و بدل می‌کند، اجازه ورود آزادانه به دفتر بیضی کاخ سفید را دارد و آزادی عملی بیشتر از تقریباً هر شخص دیگری در دولت ترامپ دارد. اما همین آزادی عملی گاهی باعث هرج‌ومرج داخلی شده، مثلاً وقتی ویتکاف خودش برای مصاحبه‌های تلویزیونی وقت می‌گیرد، در حالی که معمولاً این فرآیند از مسیر تیم امنیت ملی رئیس‌جمهور می‌گذرد. استیون چونگ، مدیر ارتباطات کاخ سفید، در واکنش گفت که تمام هماهنگی‌های رسانه‌ای از طریق کاخ سفید انجام می‌شود.

با گسترش مسئولیت‌های ویتکاف - ابتدا در مذاکرات مربوط به غزه، سپس روسیه و اکنون رهبری پرونده ایران - او بیشتر به تیم کوچکی از مقامات در کاخ سفید تکیه کرده و طبق گفته منابع، به یکی از مصرف‌کنندگان دائمی اطلاعات‌ محرمانه آمریکا تبدیل شده است.

یک مقام دولت اعلام کرد که ویتکاف هیچ حقوقی از دولت ایالات متحده دریافت نمی‌کند و هزینه سفرهایش با هواپیمای شخصی‌اش را نیز بدون هیچ‌گونه بازپرداختی از طرف دولت فدرال، شخصاً پرداخت می‌کند. این مقام همچنین افزود که انتظار می‌رود ویتکاف امسال بیش از ۱۰۰۰ ساعت را صرف تلاش‌های خود برای دولت ترامپ کند.

به گفته منابع آگاه، در ابتدا قرار بود ویتکاف در وزارت خارجه مستقر باشد، اما احضارهای غیرمنتظره به دفتر بیضی‌شکل که تقریباً هر بعدازظهر انجام می‌شود، او را به کاخ سفید کشانده است. او دفتر مخصوص خود را در بال غربی کاخ سفید دارد - همان دفتری که در دوره اول ریاست‌جمهوری متعلق به ایوانکا ترامپ بود - تا به رئیس‌جمهور نزدیک‌تر باشد.

این وضعیت باعث شده تیم کمتر از ۱۲ نفره‌اش در وزارت خارجه گاهی بدون اطلاعات کافی کار کنند. آن‌ها اغلب از برنامه روزانه ویتکاف بی‌خبرند که به گفته منابع نزدیک به او، ناشی از ماهیت متغیر و ساعت‌به‌ساعتِ برنامه‌های اوست. همچنین، آن‌ها گاهی از ملاقات‌های ویتکاف با افرادی چون ولادیمیر پوتین و وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، نیز از قبل مطلع نمی‌شوند.

یک چهره غیردولتی و معامله‌گر

روابط نزدیک ویتکاف با ترامپ، در دیدار با دیپلمات‌های خارجی به او اعتبار قابل‌توجهی بخشیده است.

یک دیپلمات خارجی در واشنگتن گفت: «ما می‌دانیم که او از طرف ترامپ صحبت می‌کند، بنابراین گفتگو با او بسیار ارزشمند است.»

یک مقام خاورمیانه‌ای که با ویتکاف همکاری داشته نیز او را «مذاکره‌کننده‌ای باهوش» توصیف کرد و گفت که رویکرد تک‌نفره او می‌تواند به «اجرای کارآمد و مؤثر توافق‌ها» منجر شود.

یکی از مقامات خاورمیانه‌ای در این‌باره گفت: «بدون شک، او در مسیر یادگیری قرار دارد، اما از یادگیری نمی‌ترسد و برای در نظر گرفتن زوایا و ابعادی که قبلاً به آن‌ها توجه نداشته، پذیرای دیدگاه‌های جدید است.»

سناتور مارکو روبیو، که همکاری نزدیکی با ویتکاف دارد، در بیانیه‌ای به سی‌ان‌ان حمایت قاطع خود را از او اعلام کرد: «از پیشگامی در بازگرداندن آمریکایی‌ها به خانه گرفته تا تعهدش به بازگرداندن صلح در درگیری‌های جهانی، استیو رهبری فوق‌العاده در جنبش اول آمریکا (America First) از خود نشان داده است. او شور و اشتیاق زیادی داشته و از روش‌های نوآورانه برای پیشبرد منافع ملی ما، چه در داخل و چه در سطح بین‌المللی، بهره گرفته است. مردم آمریکا از دستاوردهایی که او تنها در سه ماه نخست این دولت به ارمغان آورده، بهره‌مند شده‌اند.»

با این حال، هنوز سوالاتی باقی است؛ درباره اینکه ویتکاف تا چه اندازه از تیمی که برایش ایجاد شده است بهره خواهد گرفت، و اینکه در نهایت چقدر در پیشبرد مذاکراتی که منجر به توافق‌های عمده شود، مؤثر عمل خواهد کرد.

تردیدها نسبت به ویتکاف

تعدادی از دیپلمات‌های حرفه‌ای آمریکایی و اروپایی در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان، به توانایی ویتکاف در به سرانجام رساندن توافق‌هایی که - چه در موضوع غزه، چه اوکراین یا ایران - به بحث‌های فنی پیچیده و طولانی نیاز دارند، ابراز تردید کردند.

یکی از دیپلمات‌های باسابقه آمریکایی به شرط ناشناس ماندن، گفت: «به‌نظر می‌رسد این شخص بدون داشتن هیچ تجربه‌ای در دیپلماسی، خودسرانه وارد میدان شده است. در سمت روسی، او با دیپلمات‌ها و افراد بسیار کارکشته طرف است. نگرانی اینجاست که با کسی طرف هستیم که در مقایسه با همتایانش تجربه کمتری دارد و این موقعیت خوبی نیست.»

منابع نزدیک به ویتکاف می‌گویند او خوشحال می‌شود که جزئیات فنی پیچیده مذاکرات را به دیگران واگذار کند و علاقه‌ای ندارد که تمام فرآیند را خودش به تنهایی مدیریت کند.

با این حال، در موضوع اوکراین، برخی مقامات آمریکایی و خارجی نسبت به رفتار ویتکاف که گهگاه پوتین را تحسین می‌کند و مواضعی متمایل به رهبر روسیه اتخاذ می‌کند، ابراز نگرانی کرده‌اند.

روز پنج‌شنبه، رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، نسبت به جهت‌گیری‌های استیو ویتکاف ابراز نگرانی کرد و گفت: «به‌نظر من، آقای ویتکاف راهبرد طرف روسی را در پیش گرفته است. فکر می‌کنم این موضوع بسیار خطرناک است، زیرا آگاهانه یا ناآگاهانه، نمی‌دانم، او در حال انتشار روایت‌های روسی است.»

طبق اظهارات یک مقام باسابقه آمریکایی، برخی از این دیدگاه‌ها، که با روایت‌های مطرح‌شده از سوی مسکو هم‌راستا تلقی می‌شوند، گاه در جلسات داخلی با مقامات ارشد دولت ترامپ از سوی ویتکاف مطرح می‌شوند؛ موضوعی که «بدون شک باعث آزردگی برخی از حاضران می‌شود. به‌نظر می‌رسد ویتکاف نسبت به برخی از روایت‌های روسی تأثیرپذیری بالایی دارد، و این یک چالش واقعی است.»

فردی خارج از حلقه سنتی سیاست خارجی

در عین حال، منابع نزدیک به ویتکاف اظهار کرده‌اند که او نسبت به انتقادات پیرامون بی‌تجربگی‌اش در حوزه دیپلماسی آگاه است، اما معتقد است که نداشتن پیش‌زمینه سنتی در سیاست خارجی، می‌تواند امتیازاتی نیز به همراه داشته باشد. یکی از منابع نزدیک به او می‌گوید: «او در تعامل با بازیگران خارجی تازه‌کار نیست و در حرفه املاک و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی همواره با آنان در تماس بوده است. آنچه جدید است، این است که اکنون به‌نمایندگی از دولت ایالات متحده با آن‌ها مذاکره می‌کند، اما حتی در این سطح هم، موفقیت نیازمند ایجاد اعتماد متقابل است.»

در همین زمینه، استیون چونگ، مدیر ارتباطات کاخ سفید، تأکید کرده که ویتکاف فاقد هرگونه انگیزه پنهانی است، موضوعی که به گفته او، به پیشبرد مذاکرات کمک کرده است. از منظر برخی از متحدان ترامپ، حضور یک فرد خارج از حلقه سنتی سیاست خارجی، مزیت مهمی تلقی می‌شود.

سناتور جمهوری‌خواه ، برنی مورنو، اظهار داشت: «او یک چهره بیرونی است، و همین مسئله او را به یک معامله‌گر برجسته تبدیل می‌کند. ما باید ذهنیت قدیمی را کنار بگذاریم و با دیدگاه نو یک فرد خارجی به این موضوعات نگاه کنیم و استیو دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد، کاری که اکنون به‌شدت به آن نیاز داریم.»

نقش رو به گسترش ویتکاف در سیاست خارجی ایالات متحده - از مذاکرات درباره ایران، غزه و روسیه گرفته تا گفتگوهای صلح اوکراین - عمدتاً ناشی از اعتماد عمیق شخص دونالد ترامپ به اوست. بر اساس اظهارات مقام‌های دولت ترامپ و منابع نزدیک به رئیس‌جمهور، ترامپ و ویتکاف با توجه به سابقه مشترک‌شان در حوزه املاک، نگرش مشابهی نسبت به تعامل با رهبران خارجی دارند؛ مسئله‌ای که زمینه‌ساز واگذاری یکی از مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین مسئولیت‌های دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ به ویتکاف شده است.

منابع نزدیک به رئیس‌جمهور و ویتکاف گفتند که ترامپ در ابتدا مسئولیت امور خاورمیانه را به استیو ویتکاف سپرد، زیرا می‌خواست نقشی معنادار در دولت خود به دوست قدیمی‌اش بدهد - و می‌دانست که ویتکاف به‌واسطه معاملات تجاری‌اش، با نخست‌وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو و دیگر مقامات منطقه‌ای ارتباط دارد.

اما به گفته این منابع، عملکرد موفق ویتکاف در پیشبرد آتش‌بس اولیه و توافق آزادی گروگان‌ها - که در روزهای پایانی دولت بایدن حاصل شد - چنان ترامپ را تحت تأثیر قرار داد که شخصاً از او خواست تا به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد در گفتگوهای روسیه و اوکراین، و سپس در مذاکرات هسته‌ای با ایران فعالیت کند.

یکی از مقامات دولت ترامپ در این رابطه گفت: «ویتکاف خیلی زود نشان داد که توانایی‌های یک معامله‌گر واقعی را دارد. او در جایی به موفقیت رسید که دیگران ناکام ماندند. همین موفقیت‌ها باعث شد رئیس‌جمهور مسئولیت‌های بیشتری به او بسپارد.»

پس از شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰، ویتکاف همچنان در حلقه نزدیک او باقی ماند، حتی زمانی که بسیاری از متحدان سابقش او را ترک کردند. به گفته منابع آگاه، در جریان کارزار انتخاباتی ۲۰۲۴، ویتکاف رابطه نزدیکی با بسیاری از مشاوران ارشد ترامپ، از جمله سوزی وایلس - مدیر کمپین انتخاباتی ترامپ و اکنون رئیس دفتر کاخ سفید - برقرار کرد.

یکی از افراد نزدیک به خانواده ترامپ گفت: «ویتکاف فقط اعتماد رئیس‌جمهور ترامپ را ندارد؛ او مورد اعتماد کل خانواده رئیس‌جمهور و نزدیک‌ترین دستیارانش نیز هست. استیو کسی بود که زمانی که حمایت از ترامپ کار راحتی نبود، در کنار او ماند.»

دونالد ترامپ جونیور، که اکنون یکی از دوستان نزدیک ویتکاف و از حامیان اصلی او در دولت پدرش است، با شور و شوق از او تمجید کرد و گفت: «استیو ویتکاف نه‌تنها یکی از برجسته‌ترین بازرگانان نسل ماست، بلکه یکی از شریف‌ترین انسان‌هایی است که می‌توانید بشناسید. زمانی که بسیاری از دوستانِ به‌ظاهر وفادار، پس از انتخابات ۲۰۲۰ پا پس کشیدند، استیو همیشه در کنار پدر من و خانواده‌مان ایستاد، و این چیزی است که هرگز فراموش نخواهیم کرد.»

او در ادامه افزود: «هیچ‌کس برای رهبری مذاکرات صلح در خاورمیانه و میان روسیه و اوکراین مناسب‌تر از او نیست. توانایی او در بستن توافق‌ها و موفقیت در مذاکرات دشوار، بی‌نظیر است و آمریکا به‌واسطه تلاش‌های او، شرایط بهتری خواهد داشت.»

«استیو از پسش برمیاد»

در جریان آماده‌سازی برای دیدارهای خارجی‌اش، استیو ویتکاف نه درخواست گزارش‌های مفصل می‌کند، نه خواهان برگزاری جلسات توجیهی متوالی از سوی وزارتخانه‌هاست. به گفته یک منبع آگاه، او بیشتر بر ارتباطات روزانه‌اش با رئیس‌جمهور، جلسات فوری، تعامل با اعضای شورای امنیت ملی ترامپ و گزارش‌های اطلاعاتی منظمی که این روزها دریافت می‌کند، تکیه دارد.

به گفته همین منبع، ویتکاف همیشه دو دفترچه یادداشت کاملاً مشابه همراه خود دارد - یکی برای اطلاعات عمومی و دیگری برای اطلاعات حساس.

دایره نزدیکان ویتکاف شامل نامزدش، لورن اولایا، گلف‌باز حرفه‌ای سابق است که در مراسم تحلیف ترامپ نیز در کنارش بود. به گفته دو منبع، اولایا اغلب او را در سفرهای حساس همراهی می‌کند و با جت شخصی‌اش به مقاصد مختلف می‌رود. یکی از منابع گفت که او در دومین سفر ویتکاف به مسکو نیز حضور داشت، با این حال، در جلسات رسمی ویتکاف با رهبران خارجی و مقامات عالی‌رتبه شرکت نمی‌کند. البته به گفته منابع، اولایا اغلب به‌عنوان محرم اسرار و مشاور غیررسمی برای ویتکاف ایفای نقش می‌کند.

ویتکاف در ابتدا به اطرافیان گفته بود که تنها برای یک سال در این نقش باقی می‌ماند، اما منابع می‌گویند او اکنون تمایل دارد تا زمانی که توافق‌هایی را که بر عهده‌اش گذاشته شده به سرانجام برساند، در دولت بماند.

و در حالی که فعلاً برنامه‌ای برای گسترش مسئولیت‌های او وجود ندارد، مقامات آمریکایی می‌گویند این احتمال کاملاً منتفی نیست - به‌ویژه حالا که پرسش‌هایی درباره اینکه چه کسی ممکن است هدایت گفتگوها با چین را بر عهده گیرد، مطرح شده است.

یکی از منابع نزدیک به موضوع می‌گوید: «وقتی ترامپ و تیم امنیت ملی‌اش درباره موضوعات مختلف صحبت می‌کنند، معمولاً به شوخی می‌گویند: "استیو از پسش برمیاد"».