اردوغان با استفاده از جنگ غزه، آذربایجان را از اسرائیل جدا می‌کند؟

به گزارش اکوایران، آشفتگی ژئوپلیتیکی در خاورمیانه ناشی از جنگ اسرائیل علیه غزه فراتر از منطقه گسترش یافته است.

به نوشته فوآد شهبازوف برای وبگاه مؤسسه استیمسون، از زمان حمله ۷ اکتبر حماس، نیروهای اسرائیلی عملیات نظامی گسترده‌ای را در غزه برای بیرون‌راندن حماس و سایر گروه‌های مبارز فلسطینی به راه انداخته‌اند. اگرچه بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی حداقل در ابتدا از اسرائیل حمایت می‌کردند، اما برخی دیگر سعی داشتند بی‌طرف بمانند و کشورهایی مانند ایران، روسیه، ترکیه، ایرلند و اسپانیا نیز اسرائیل را به استفاده بیش از حد از زور در غزه و بی‌توجهی به جان غیرنظامیان متهم یا محکوم کردند.

دولت محافظه‌کار و اسلام‌گرای ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان به لفاظی‌های تند علیه اسرائیل روی آورده و با حمایت از حماس، از آرمان فلسطین دفاع کرده است. تحت فشار جوامع اسلام‌گرا، گروه‌های محافظه‌کار و چپ‌گرای ترکیه، آنکارا در ماه مه ۲۰۲۴ روابط تجاری خود با اسرائیل را قطع کرد و روند صعودی روابط اقتصادی دوجانبه را معکوس ساخت. ترکیه انتظار داشت که سایر کشورهای مسلمان‌نشین منطقه نیز از آن پیروی کنند، اما تاکنون هیچ‌کدام چنین نکرده‌اند.

به نظر می‌رسد آذربایجان، یکی از متحدان و شرکای اصلی ترکیه به ویژه در توقف مشارکت اقتصادی، سیاسی و نظامی رو به رشد خود با اسرائیل تردید دارد. طی دو دهه گذشته و علی‌رغم حفظ روابط با آنکارا و تهران، باکو مشارکت‌های قوی با اسرائیل در زمینه‌های انرژی و دفاع ایجاد کرده است. در سال ۲۰۲۰، آذربایجان شروع به تبلیغ آشکار مشارکت امنیتی خود با اسرائیل کرد که انتقاد شدید ترکیه و ایران را برانگیخت. اما یک سال بعد، آذربایجان برای بازسازی روابط بین ترکیه و اسرائیل، با مهارت میانجیگری کرد و به یک دهه شکاف پس از جنگ قبلی اسرائیل و حماس و حمله اسرائیل به ناوگان کمک‌های ترکیه به غزه در سال ۲۰۱۰ پایان داد.

باکو همچنان در تلاش است تا تعادل را حفظ کند. در اکتبر سال گذشته، وزارت امور خارجه آذربایجان با هدف آسیب‌نرساندن به وجهه خود در جهان اسلام و بیگانه‌نکردن ترکیه از خود، در بیانیه‌ای رسمی، «محکومیت تلفات غیرنظامیان در غزه» را محکوم کرد. اما در عین حال، آذربایجان به تقویت مشارکت خود با اسرائیل ادامه داد. طبق آمار رسمی، بین ژانویه تا آوریل ۲۰۲۴، آذربایجان ۱.۰۲۱.۹۱۷ تُن نفت خام به اسرائیل صادر کرد که نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد تقریباً ۲۸ درصدی داشت. در واقع، آذربایجان تأمین‌کننده قابل اعتمادی برای پالایشگاه‌های اسرائیلی در حیفا و اشدود به شمار می‌رود.

تا همین اواخر و علی‌رغم لفاظی‌های تند علیه تل‌آویو، آنکارا مشتاق به حفظ جریان نفت آذربایجان به اسرائیل بوده است؛ زیرا درآمد قابل‌توجهی از محل ترانزیت هر دو خط لوله آذربایجان به دست می‌آورد. با توجه به مشارکت استراتژیک با باکو و روابط اقتصادی عمیق، آنکارا ترجیح داد چشم خود را به جریان مداوم نفت آذربایجان به اسرائیل ببندد. با این حال، بسیاری از گروه‌ها و شخصیت‌های اسلام‌گرای محافظه‌کار ترکیه، از جمله جوانان طرفدار فلسطین، مشارکت آذربایجان با اسرائیل را شدیداً مورد انتقاد قرار داده‌اند.

در تاریخ ۲۰ ژوئن، گروه بزرگی از طرفداران فلسطین در مقابل مقر ترکیه‌ای شرکت نفت آذربایجان (SOCAR) جمع شده و با پرتاب سنگ به درب‌های دفتر یورش بردند و خواستار توقف تأمین و انتقال نفت این شرکت به اسرائیل شدند. علی‌رغم خشونت، نیروهای امنیتی ترکیه ظاهراً عجله‌ای برای متفرق‌ساختن این تجمع نداشتند؛ البته بعداً ۱۳ نفر دستگیر شدند. در میان اعتراضات، دفتر SOCAR ترکیه اتهامات «تأمین نفت خام برای اسرائیل» را تکذیب کرد و این اتهامات را تحریک‌آمیز خواند.

آذربایجان نفت خام را نه به طور مستقیم از طریق SOCAR یا شعبه ترکیه، بلکه از طریق چندین شرکت تجاری خارجی به اسرائیل صادر می‌کند که به این شرکت امکان انکار معقولی در مورد مقصد نفت خام می‌دهد. علاوه بر این، بر خلاف ترکیه، مشارکت آذربایجان و اسرائیل نه تنها بر اساس توافقات تجاری و انرژی، بلکه بر اساس نگرانی‌های ژئوپلیتیکی مشترک، به ویژه در مورد ایران (دشمن مشترکشان) استوار است. از این نظر، اسرائیل به ویژه در طول رویارویی اخیر آذربایجان و ایران بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ ثابت کرد که متحد مفیدی برای باکو است.

حتی در حالی که باکو سعی می‌کند برای آرمان فلسطین ابراز همدردی کند، عوامل مذکور روشن‌گر چرایی همدردی درازمدت باکو با تل‌آویو است. بر خلاف ترکیه که آشکارا از حماس حمایت و پذیرایی می‌کند، دولت آذربایجان با تشکیلات خودگردان فلسطینی مستقر در کرانه باختری ارتباط برقرار کرده و از طرح راه‌حل دو کشوری حمایت می‌کند.

آنکارا امیدوار است که باکو همدلی بیشتری با فلسطینی‌ها نشان دهد. با این حال، بعید است که آذربایجان برای کاهش نگرانی‌های آنکارا، مشارکت استراتژیک بلندمدت خود را با اسرائیل کنار بگذارد.