عملیات ۵مرحله‌ای شکست تحریم‌ها

به گزارش اکوایران، مذاکرات هسته‌ای وین در حالی امروز از سر گرفته شده است که معادلات هم نسبت به سال ۲۰۱۵ و هم نسبت با ماه ژوئن سال جاری تغییرات قابل توجهی کرده است، طرف‌های برجام با واقعیت‌های جدیدی مواجه‌اند، نگرانی‌های تازه‌ای دارند و وضعیت دستاوردهای ۶ دور مذاکرات سخت و فشرده آوریل تا ژوئن نیز مبهم است؛ مهم‌تر از همه اینکه ظاهراً تهران با رویکرد متفاوتی وارد رایزنی‌های هسته ای می‌شود.

حدود ۲هفته پیش از این (یکشنبه، 14 نوامبر)، روزنامه ایران، ارگان مطبوعاتی رسمی دولت ابراهیم رئیسی، در راستای تبیین مواضع مذاکره‌کنندگان جدید ایران نسبت به احیای برجام، سرمقاله ای را با عنوان «عملیات شکست تحریم» منتشر کرد.

عمر کارمی تحلیلگر مسائل ایران و عضو سابق «انستیتوی واشنگتن برای سیاست خاورنزدیک» در یادداشتی برای وبگاه این اندیشکده نومحافظه‌کار با بررسی این سرمقاله به «خوانش مطالبات ایران» پرداخته و مدعی شده است که این مقاله تاکید می‌کند که ایران مدتی است رویکرد جدیدی را در قبال غرب اتخاذ کرده است. به باور نویسنده این رویکرد یعنی تهران گسترش غنی‌سازی اورانیوم و سایر فعالیت‌های هسته‌ای خود را ادامه می‌دهد تا توپ را در زمین جامعه بین‌الملل بیاندازد و آن‌ها را وادار به پاسخ‌های عملی برای خروج از بن‌بست کند.

به زعم نویسنده این راهبرد نشان‌ می‌دهد که تهران احتمالاً احساس نیاز و تمایل چندانی برای بازگشت به چارچوب برجام ندارد، و چنانچه خواسته‌هایش تا حد قابل قبولی محقق نشود، ابایی از عدم حصول توافق ندارد.

کارمی با طرح این پرسش که «مقامات ایرانی چه چیزی را به عنوان یک توافق خوب می بینند؟» نوشته است: اگر سرمقاله روزنامه ایران شاخصی از چنین توافقی باشد، شرایطی که در مذاکرات کنونی ارائه می‌کنند احتمالاً [به زعم غرب] حداکثری باقی بمانند، و با تکرار خواسته‌های گذشته و برخی موارد جدید، انتظار شرایطی به مراتب دشوارتر می‌رود.

مهمترین خواسته‌های تهران در وین

‍۱. مذاکرات باید صرفاً بر رفع تحریم ها متمرکز شود.

یران مدت‌هاست که از بحث درباره فعالیت‌های منطقه‌ای یا برنامه‌های موشکی خود به عنوان بخشی از مذاکرات هسته‌ای سرسختانه سرباز زده است.

با این حال سرمقاله یک گام فراتر رفت و تاکید کرد که ایران دیگر درباره فعالیت های هسته ای خود نیز مذاکره نخواهد کرد. بیانیه‌های اخیر ایران مکرراً مذاکرات وین را به عنوان مجمعی تنها برای بحث در مورد رفع تحریم‌ها به تنهایی معرفی کرده است، یا این واقعیت را به حداقل می‌رساند یا نادیده می‌گیرد که موضوعاتی مانند غنی‌سازی اورانیوم نیز باید مورد بحث قرار گیرد واساساً در مذاکرات قبلی کارگروهی برای بررسی گام‌های معکوس هسته‌ای ایران در راستای بازگشت به برجام تشکیل شد.

به عنوان مثال، علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای در 22 نوامبر به الجزیره گفت که  زمانی که «طرف ناقض و ناسازگار توافق، در عمل پایبندی خود به برجام را نشان نمی‌دهد،هیچ دلیلی برای توقف فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد».

۲. واشنگتن باید به ایران برای خروج از برجام غرامت بدهد.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در کنفرانس مطبوعاتی هفتگی خود در 8 نوامبر اصرار داشت که ایالات متحده مسئولیت خود را در قبال وضعیت کنونی بپذیرد.

سرمقاله 14 نوامبر فراتر رفت و استدلال کرد که واشنگتن باید برای ایجاد اعتماد لازم بین مذاکره کنندگان، خسارات ایران را به پرداخت غرامت جبران کند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، چندین بار در ماه‌های اخیر به این ایده اشاره کرده است، از جمله درخواست 27 اکتبر از واشنگتن مبنی بر لغو انسداد 10 میلیارد دلاری از دارایی‌های مسدود شده ایران را به عنوان نشانه حسن نیت و در راستای نشان دادن اینکه دولت بایدن «تمایل جدی به لغو تحریم‌ها دارد»، آزاد کند.

برخی از ناظران ممکن است این را به‌عنوان گشودن باب گفتگو درباره توافق موقت «کمتر در ازای کمتر» برای کاهش تنش‌ها با ایالات متحده و محدود کردن پیشرفت‌های هسته‌ای ادامه‌دار ایران قبل از مذاکرات گسترده‌تر توصیف کنند.

با این حال، مقامات ایرانی بارها پیشنهادهای غیربرجامی را طی سال گذشته رد کرده و اصرار دارند که تنها توافقی که انجام خواهند داد لغو کامل تحریم ها را تضین کند و پس از آن، بازگشت به پایبندی به تعهدات هسته ای خود را پی می‌گیرند.

۳. همه تحریم‌های ناقض برجام باید برداشته شوند.

ایران مدت‌ها تاکید کرده است که انتظار دارد واشنگتن همه تحریم‌هایی را که «مخالف با توافق هسته‌ای» هستند از جمله ۱۵۰۰ تحریم انفرادی اعمال شده توسط دولت ترامپ از سال ۲۰۱۸- باید لغو شوند، و همچنین تحریم‌های غیرهسته‌ای موسوم به قرص‌های سمی که دولت ترامپ با هدف مین‌گذاری مسیر بازگشت دولت بایدن به برجام با اتهامات غیرهسته‌ای اعمال کرد.

در ژوئیه امسال، دفتر رهبر عالی ایران مصاحبه ای با کاظم غریب آبادی نماینده ایران در آژانس منتشر کرد که گفته بود در دور قبلی مذاکرات وین، ایالات متحده از لغو بیش از 500 تحریم دوران ترامپ  یا سایر محدودیت های کلیدی (از جمله دستورات اجرایی مختلف در مورد تحریم تسلیحاتی و یا قانون 2017 مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها یا CAATSA) خودداری کرده است. 

۴. مکانیزمی باید ایجاد شود تا تأیید کند که تحریم ها واقعاً برداشته شده اند.

در سخنرانی نوروزی رهبر عالی ایران در مارس 2021، وی دولت اوباما را متهم کرد که تحریم‌ها را تنها «روی کاغذ» در سال‌های اولیه برجام لغو کرده و تاکید کرد که واشنگتن همچنان به تهدید و بازدارندگی شرکت‌ها از تجارت با ایران ادامه می‌دهد.

در این زمینه، سرمقاله 14 نوامبر تساهل‌جویانه‌ترموضع گرفته و نوشته است که برداشتن همه تحریم ها زمان می برد. همچنین خاطرنشان کرد که تهران ممکن است به یک نهاد بی‌طرف اجازه نظارت بر فرآیند راستی‌آزمایی را بدهد و نوشته است که «نشان دادن امکان خرید و فروش نفت و انتقال ذخایر ارزی خارجی خود به کشور، نشانه‌های خوبی از مؤثر بودن این فرآیند خواهد بود». باز هم، تهران ظاهراً انتظار دارد که همه این فرآیندها و تضمین‌ها قبل از بازگشت به تعهدات هسته‌ای‌اش برقرار باشد.

در ماه سپتامبر، مرکز پژوهش های مجلس جزئیاتی را ارائه کرد که چنین مکانیزم راستی آزمایی باید چگونه باشد. توصیه می‌کند که لغو تحریم‌ها به صورت کمّی تعریف شده و به‌طور مستمر مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد تا ایران بتواند تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد به توافق پایبند بماند یا تعهدات خود را کاهش دهد. این گزارش سپس فهرست بلندبالایی از شاخص‌ها را برای تعیین سطح پایبندی واشنگتن (مانند آستانه حداقل دو میلیون بشکه نفت فروخته شده در روز)، پیشنهاد کرد. گزارش ماه آوریل توسط همین مرکز تخمین می‌زند که فرآیند تأیید اولیه بین سه تا شش ماه طول می‌کشد.

۵. واشنگتن باید تضمین کند که به توافق جدید پایبند می‌ماند.

در ژوئیه، رهبر عالی ایران اظهار داشت که مقامات آمریکایی از دادن ضمانت‌هایی مبنی بر اینکه «به تعهدات خود در آینده پایبند خواهند بود» خودداری کرده‌اند و مقامات ایرانی در روزهای اخیر این موضوع را تکرار کرده‌اند.

 در 12 نوامبر، امیرعبداللهیان توضیح داد که اتهامات اخیر ایالات متحده علیه نهادهای ایرانی، ارائه ضمانت های عینی را برای واشنگتن به یک «ضرورت انکارناپذیر» تبدیل کرده است. و یک روز پیش از آن، باقری کنی خاطرنشان کرد که دولت‌های اروپایی باید تضمین کنند که بدون توجه به موضع آمریکا، با ایران تجارت خواهند کرد، و پیشنهاد کرد که شرکت های اروپایی می‌توانند از نوعی قانون مسدودکننده برای بی‌اثر کردن هر گونه تحریم‌های ناشی از آمریکا استفاده کنند. 

مقامات ایرانی احتمالاً درک می کنند که واشنگتن برای برآورده کردن این خواسته تلاش خواهد کرد. منطق آنها برای تأکید بر آن این موضوع از تمایل به افزایش هزینه خروج ایالات متحده در آینده و در عین حال کاهش تأثیر نقض احتمالی بر تهران ناشی می شود.

به عنوان مثال، غریب آبادی در ماه ژوئیه اشاره کرد که ایران از واشنگتن خواسته است تا در صورت بازگشت مجدد تحریم‌ها به شرکت‌ها اجازه «زمان معقولی» برای ادامه کار با ایران را بدهد و خاطرنشان کرد که مقامات آمریکایی این ایده را رد کرده‌اند.

به همین ترتیب، مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرد که مذاکره‌کنندگان ایرانی  واشنگتن را وادار کنند تا اقداماتی را برای «کاهش ریسک تجارت با ایران» انجام دهد.

پرسش کلیدی

کارمی در پایان نوشته است پاسخ به این پرسش که خط‌مشی سختگیرانه موجود در سرمقاله 14 نوامبر صرفاً موضع گیری پیش از مذاکرات است یا رویکرد واقعی تهران در مذاکرات خواهد بود، با شروع مذاکرات واضح‌تر می‌شود. رویکرد مذاکره‌کنندگان ایرانی و پیش‌شرط‌هایی که در روز اول مذاکرات وین، یعنی امروز ارائه می‌کنند، سیگنال روشن‌تری از این خواهد بود که آیا تهران چه راهبردی را در پیش گرفته است.