اگر توافق صورت نگیرد چه می‌شود؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که گفته شده اخیرا ایران و آمریکا مذاکرات غیرمستقیمی پیرامون اختلافات هسته‌ای داشته‌اند، سخنگوی سیاست خارجه اتحادیه اروپا روز گذشته اظهار کرد که تاکید اتحادیه اروپا احیای برجام است. توافقی که چندی پیش جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده آن را مرده خواند. روزنامه فایننشال تایمز با انتشار گزارشی با عنوان «آیا حرکت ایران به سوی وضعیت هسته‌ای متوقف می شود؟» نگاهی به آخرین تحولات در این موضوع داشته است. اکوایران این گزارش را در دو بخش ترجمه کرده که ساعاتی پیش از این بخش اول آن با عنوان «چرا تهران و واشنگتن مذاکرات را از سر گرفتند؟» منتشر شده و در ادامه بخش دوم و پایان آن ارائه می‌شود:

چالش بلندمدت دیپلمات‌های غربی سنجش میزان جدیت ایران در مذاکرات است. به ادعای نویسندگان فایننشال‌تایمز، از زمانی که بایدن روی کار آمد، ایران دو بار تلاش‌ها برای احیای برجام را رد کرد و بر خواسته‌هایی اصرار داشت که به ادعای دیپلمات‌های غربی، غیرواقعی بودند؛ مانند ضمانت از اینکه دولت آمریکا به طور یک‌جانبه از توافق خارج نشود.

آخرین تلاش دیپلماتیک در ماه آگوست متوقف شد. سپس، گسترش همکاری ایران و روسیه باعث بیش‌تر شدن خشم غرب و کدورت روابط با آن‌ها شد. یکی دیگر از دیپلمات‌های غربی ادعا کرده: «ما نمی‌توانیم به ایران اعتماد کنیم؛ زیرا 20 سال است که آنها به سؤالات ما پاسخ نمی‌دهند».

تعیین چارچوبی برای توافق هسته‌ای

تهران اصرار دارد که برنامه هسته‌ایش غیرنظامی است. رهبر ایران در سال 2010 فتوایی مبنی بر ممنوعیت تسلیحات هسته‌ای صادر کرد و جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده که موافق بازگشت به برجام است، اما ضمانت‌های بیش‌تری می‌خواهد.

در هفته‌های اخیر، دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران تلاش کرده‌اند از مجموعه‌ای از سخنرانی‌های مقامات عالی، نشانه ای از تغییر لحنی را پیدا کنند که نشانه‌ای از تمایل به مذاکره یا توافق باشد.

با این حال، مقامات عملگرایی که برجام را در سال 2015 مهندسی کرده بودند، دیگر در قدرت نیستند. امروزه، همه بازوهای دولت توسط محافظه‌کاران منتقد توافق و از نظر ایدئولوژیک، مخالف تعامل با ایالات متحده کنترل می‌شود.

با این حال، یکی از منابع داخلی نظام با اشاره به تمایل تهران برای کاهش فشار بر اقتصاد تحت فشار تحریم‌ها و نزدیکی اخیر با رقبای عرب می‌گوید که مقامات در حال «تعیین چارچوبی برای توافق هسته‌ای» است. این منبع گفت: «ایران به دنبال تنش‌زدایی در سیاست خارجی خود است. زمانی که اصلاح‌طلبان در قدرت بودند، همیشه این ترس وجود داشت که اوضاع را به دست گرفته و برای عادی‌سازی با آمریکا فشار بیاورند. اما اکنون این نگرانی وجود ندارد زیرا نظام سیاسی در دست محافظه کاران است». 

این منبع افزود که با این حال، هر توافقی باید بر اساس برجام باشد و ایران نیز شروطی دارد، از جمله اینکه زیرساخت‌های هسته‌ای «دست نخورد» و «وعده‌های فردایی» نیز به درد نمی‌خورند.او گفت: «آن‌ها باید اکنون بدانند که دیگر نمی‌توانند ما را تحت فشار زیادی قرار دهند. اگر آن‌ها با ایران به توافق نرسند، ما باز هم به گریز هسته‌ای نزدیک خواهیم شد».

اگر توافق صورت نگیرد

حسین موسویان، یکی از مقامات ارشد سابق ایران که اکنون در دانشگاه پرینستون مشغول به کار است، می‌گوید اگر توافقی صورت نگیرد، سرعت غنی‌سازی ایران تا حد 90 درصدی ایران افزایش می‌یابد، غرب مکانیسم ماشه را فعال کرده و فورا تحریم‌های سازمان ملل اعمال می‌شود. تهران نیز عضویت خود در معاهده منع اشاعه تسلیحات اتمی را تعلیق می‌کند.

اما او همچنان بر این باور است که ایران آماده احیای برجام یا دستیابی به یک توافق «کم‌تر در برابر کم‌تر» است که در آن تهران تنش‌ها را کاهش داده و آمریکا نیز چشم خود را بر صادرات نفت و پتروشیمی ایران می‌بندد.

موسویان می‌گوید که زمانی که ایران در ماه آگوست پیش‌نویس‌های پیشنهادی را رد کرد، ایران در این «تصور» بود که جنگ اوکراین اروپا را برای نفت و گاز ایران مستاصل کرده و شانس تهران برای حصول توافقی بهتر را افزایش می‌دهد. او می‌گوید که اما اکنون محافظه‌کاران حاکم بر ایران می‌خواهند اقتصاد سرپا کنند. از سال 97، ما همیشه دو جناح داشتیم که یکدیگر را به چالش می‌کشیدند. اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان یکدیگر را مقصر می‌دانستند. حالا همه چیز با دست اصول‌گرایان است. دوران سرزنش‌بازی به پایان رسیده است».

توافق تا پیش از انتخابات

سعید لیلاز، تحلیلگر ایرانی می‌گوید که تهران هم‌چنین باید قبل از انتخابات آتی مجلس به توافق برسد. زیرا نظام می‌خواهد پس از مشارکت پایین‌تر از ۵۰ درصد مردم در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ از مشارکت معقول در این دوره مطمئن شود. لیلاز می‌گوید که نظام در پی آن است که پس از اعتراضات سال گذشته، رأی ایرانیان را به عنوان سندی بر مشروعیت خود نشان دهد.

با این حال، برای بیش از دو سال، بازرگانان و اصلاح‌طلبان ایرانی امید خود را به فشارهای داخلی بسته بودند که محافظه کاران را مجبور کند تا با دشمن سرسخت خود به توافق برسند. اما امید و خوش‌بینی آن‌ها بیهوده بود.

هزینه‌های یک توافق بد و بازی موش‌وگربه

ولی نصر، یک استاد ایرانی‌آمریکایی دانشگاه جانز هاپکینز هشدار داد که هیچ‌کس، حتی مقامات عالی نیز نمی‌تواند هزینه سیاسی یک معامله بد دیگر با آمریکا را تقبل کند. نصر افزود: «اراده همه طرف‌ها، به غیر از اسرائیل، ایجاد یک پایه و قرار دادن نرده‌های محافظ در اطراف آن است».

او اذعان کرد: «اما تهران باید برنامه هسته‌ای خود را حفظ کند؛ زیرا این تنها اهرمی است که آنها در اختیار دارند. ایرانی‌ها نمی‌خواهند آمریکا یا اروپا 100 درصد احساس راحتی کند، زیرا در این صورت آنها ایران را فراموش خواهند کرد. ما شاهد یک بازی موش‌وگربه هستیم».

هدف بلندمدت ایران

سؤال کلیدی برای دیپلمات‌ها این است که آیا گسترش برنامه هسته‌ای هنوز صرفاً یک اهرم فشار در میز مذاکره بوده یا بخشی از یک بلندپروای بزرگ‌تر شده است؟

حتی اگر این یک تاکتیک مذاکره باشد، هر چه برنامه جلوتر رود، انتظار می‌رود تهران در ازای معکوس‌کردن دستاوردهای خود مطالبات بیشتری داشته باشد.

روم می‌گوید: «آن‌ها با افزایش دستاوردهای هسته‌ای خود، می‌توانند مقداری از آنها را ببخشند، اما همچنین آن‌ها را به آنچه که مسلماً هدف بلندمدتشان بوده، می‌رساند؛ یعنی شناخته‌شدن به عنوان کشوری که در آستانه گریز هسته‌ای قرار دارد. وقتی به این نقطه برسند، ممکن است فکر کنارگذاشتنش سخت شود».

گذر زمان نیز می‌تواند به ضرر کسانی باشد که هنوز به رسیدن به یک راه‌حل امید دارند. در ماه اکتبر، بندهایی از برجام که برنامه موشک‌های بالستیک ایران را تحریم می‌کرد، منقضی می‌شوند. این می‌تواند برای غرب دشوار باشد، به‌ویژه اگر ایران بخواهد به روسیه سلاح بدهد. 

و احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید در سال 2024 یا یک مخالف جمهوری اسلامنی نیز عامل بی‌ثبات‌کننده دیگری خواهد بود. اگر یک ترامپیست به کاخ سفید برسد، همه چیز تمام می‌شود. موسویان می‌گوید: «نقشه الف، نقشه ب، برجام، همه چیز به غیر از تهدید یا جنگ از روی میز برداشته می‌شود. راه مقابله با آن این است که برای دستیابی به توافق باید هسته‌ای شد».

با این حال، او پیش‌بینی می‌کند که تا زمانی که آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران است، ایران به دنبال ساخت سلاح نخواهد بود. اما هیچ کس نمی‌داند بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد.