پیش‌بینی دویچه وله: خاورمیانه به‌زودی از آب‌های زیرزمینی خالی می‌شود!

به گزارش اکوایران، با خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش بارندگی، آب ذخیره‌شده در زیر زمین در خاورمیانه بیش از همیشه تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی است. اما مدیریت آب‌های زیرزمینی پیچیده است. هیچ کس حتی واقعاً نمی‌داند چقدر آب در زیر زمین وجود دارد.

طبق آنچه در گزارش دویچه وله آمده، این عنصر نامرئی (آب‌های زیرزمینی) عامل اصلی برداشت امسال گندم در عراق است، کشوری که عموماً یکی از در معرض خطرترین کشورهای متاثر از تغییرات آب و هوایی و خشکسالی در جهان محسوب می‌شود.

آب زیرزمینی همچنین به افزایش تعداد واحه‌های مهم خرما در تونس کمک کرده است، کشاورزی یمن را علی‌رغم جنگ حفظ کرده و تضمین می‌کند که شهرهای ساحلی شلوغ لیبی با آب تامین شوند..

عراق امسال با وجود خشکسالی - به لطف آبیاری با آب‌های زیرزمینی - رکورد برداشت گندم را گزارش کرد.

آب‌های زیرزمینی - آب شیرین ذخیره‌شده در زیر زمین و عمدتا قابل دسترسی از طریق چاه - همیشه نقش مهمی در کشورهای خشک خاورمیانه ایفا کرده است. کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای غرب آسیا یا ESCWA در گزارشی در سال 2020 اعلام کرد که از آنجایی که این آب زیرزمینی است، تحت تأثیر خشکسالی و گرما نیست و منبع اصلی آب شیرین برای حداقل 10 کشور عربی است.

اما از آنجایی که تغییرات آب و هوایی بر میزان بارندگی کم این کشورها تأثیر می‌گذارد و تابستان‌های بسیار گرم رودخانه‌ها و دریاچه‌های بیشتری را خشک می‌کند، آب‌های زیرزمینی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.

در یمن، اغلب از انرژی خورشیدی برای پمپاژ آب های زیرزمینی به سطح استفاده می‌شود تا کشاورزان بتوانند از آن استفاده کنند.

رودخانه های زیرزمینی دیده نشده

آنابل هودرت، محقق ارشد موسسه توسعه و پایداری آلمان یا IDOS، که به طور خاص مدیریت آب‌های زیرزمینی در مراکش را بررسی می‌کند، می‌گوید: «آگاهی از آب‌های زیرزمینی در حال افزایش است.»

او ادامه داد: «به طور کلی، مردم آنطور که باید به آن فکر نکرده‌اند، زیرا آنها آن را نمی‌بینند. اگر رودخانه‌ای را ببینید که سطح آن به شدت کاهش می‌یابد، بلافاصله واکنش نشان می‌دهید. اما آب‌های زیرزمینی یک امر انتزاعی است. زمانی که از آنچه در آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد آگاه شویم، ممکن است خیلی دیر شده باشد.»

محمد محمود، مدیر برنامه آب و هوا در اندیشکده واشنگتن، مؤسسه خاورمیانه، به دویچه وله گفت که فشار فزاینده‌ای بر روی آب‌های زیرزمینی در منطقه وجود دارد، اما این منبع نیز یک منبع پیچیده است. نحوه مدیریت آب‌های زیرزمینی بستگی به نوع زمین یا سنگ‌هایی دارد که در آن ذخیره شده است، چقدر عمیق ذخیره شده است، چگونه جریان دارد و چگونه به آب های سطحی مجاور مانند رودخانه ها و دریاچه ها متصل است. همچنین بستگی به این دارد که آیا آب زیرزمینی از منابع تجدیدپذیر تامین می شود یا خیر.

آب‌های زیرزمینی را می‌توان به رودخانه‌های مجاور مانند دجله در عراق نیز متصل کرد.

به عنوان مثال، برخی از آب های زیرزمینی در خاورمیانه طی هزاران سال در زیر زمین جمع شده‌اند که «آب‌های زیرزمینی فسیلی» نامیده می‌شود و دوباره پر کردن آن دشوار است. کارشناسان می‌گویند، مانند نفت در زمین، یک منبع یکبار مصرف است.

رامون برنت‌فورر، مدیر پروژه در مشاوره سیاست آب‌های زیرزمینی موسسه فدرال علوم زمین و منابع طبیعی آلمان، توضیح داد: «این منابع آب زیرزمینی در اعماق زیاد یافت می‌شوند و به سختی یا اصلاً قابل تجدید نیستند.» اما در دهه‌های اخیر، این سفره‌ها به طور فزاینده‌ای مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

برنت‌فورر می‌گوید، از سوی دیگر، برخی منابع آب زیرزمینی به‌طور مرتب به دلیل باران تجدید می‌شوند. با این حال، حتی زمانی که منابع آب زیرزمینی تجدیدپذیر هستند، هر کسی که از آن استفاده می‌کند باید مراقب حفظ تعادل باشد: بیش از آنچه که وارد می‌شود، آب را خارج نکنید.

اندازه‌گیری آب‌های زیرزمینی بسیار مهم اما دشوار است

سازمان هایی مانند ESCWA هشدار می‌دهند که ممکن است این تعادل در خاورمیانه حفظ نشود. اما همچنین بسیار سخت است که بدانید این عدم تعادل چقدر بد است یا چگونه آن را مدیریت کنید.

بخشی از دلیل آن این است که اندازه‌گیری سطح آب زیرزمینی صرفاً به دلیل مکانی که در آن قرار دارد بسیار دشوار است. علاوه بر این، میزان اندازه‌گیری آب هر کشور در منطقه، چه در سطح زمین و چه در زیر زمین، بسیار متفاوت است.

به عنوان مثال، در یمن، که تقریباً یک دهه است درگیر جنگ داخلی است، اندازه گیری منابع بسیار دشوار است.

به نظر می‌رسد کشورهای دیگری مانند عربستان سعودی از سطح آب های زیرزمینی به خوبی آگاه هستند. در سال 2018، عربستان سعودی برنامه توسعه کشاورزی خود را که در دهه 1970 آغاز شده بود، متوقف کرد. برای کشت گندم به استفاده از آب‌های زیرزمینی متکی بود. پایان این برنامه نشان می‌دهد که سعودی‌ها متوجه شدند که دارند آب‌های زیرزمینی خود را تخلیه می‌کنند.

اندازه‌گیری آب‌های زیرزمینی از فضا با استفاده از ماهواره هایی مانند Gravity Recovery and Climate Experiment ناسا یا GRACE امکان‌پذیر است. این‌ها با اندازه‌گیری گرانش زمین، حرکات آب جهان را اندازه‌گیری می‌کنند - چیزهایی مانند ذوب شدن یخ‌ها و افزایش سطح اقیانوس‌ها. هرگاه جرمی جابجا شود، گرانش زمین را اندکی تغییر می‌دهد. هنگامی که آب زیرزمینی کمتر باشد، جرم کمتری نیز وجود دارد و ماهواره‌ها این اطلاعات را گزارش می‌کنند.

ناسا برای اولین بار در سال 2002 مجموعه‌ای از ماهواره‌ها به نام GRACE را پرتاب کرد که مخفف عبارت Gravity Recovery and Climate Experiment است.

برنت‌فورر گفت: «با این حال، GRACE داده‌هایی را برای مدیریت آب محلی ارائه نمی‌کند. اینجاست که سنجش از دور به پایان خود می‌رسد.»

این کارشناس آب به دویچه وله گفت که برای این کار به چیزهایی مانند چاه‌های مشاهده محلی نیاز است. اینها باید توسط کارکنان آموزش‌دیده تامین مالی، ساخته و به طور منظم نظارت شوند، که آنها را در برخی مکان‌ها گزینه غیرممکن می‌کند.

برنت‌فورر افزود، نداشتن اطلاعات تنها یکی از جنبه‌های این موضوع است: به عنوان مثال، در اردن، وضعیت آب‌های زیرزمینی به خوبی شناخته شده است، اما فقدان برنامه اجرایی برای تنظیم برداشت آب برای کشاورزی وجود دارد. و کشورهای ثروتمند خلیج فارس - مانند عربستان سعودی - منابع آبی خود را به خوبی می‌شناسند. اما در قبال داده‌های خود شفافیتی بروز نمی‌دهند.

برنت‌فورر می‌گوید بسیاری از کشورهای خاورمیانه در حال حاضر مقرراتی در مورد استفاده از آب دارند.

او افزود: «اما اجرای آن می‌تواند مشکل ساز باشد.»

هودرت از یک کارمند اداره آب محلی در مراکش می‌گوید که برای بررسی چاه‌های غیرقانونی فرستاده شده است. او توضیح می‌دهد که او یک ماشین، سوخت محدود و مقدار زیادی قلمرو برای پوشش دارد، و مرتباً توسط روستائیان به سوی او سنگ پرتاب می‌شود زیرا که نمی‌خواهند او چیزی را بازرسی کند.

آب‌های زیرزمینی چه زمانی تمام می‌شود؟

سوال این است که اگر هیچ کس واقعاً نداند هنوز چقدر آب زیرزمینی وجود دارد و در عین حال استفاده از آن در حال افزایش است، آیا احتمال تمام شدن آن در خاورمیانه وجود دارد؟

به نظر می‌رسد اطلاعات اخیری که توسط ماهواره های GRACE گرفته شده است نشان می‌دهد که آب های زیرزمینی خاورمیانه در دهه گذشته به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. ESCWA سازمان ملل گزارش م‌ دهد که بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی محلی در حال حاضر با سرعتی سریع‌تر از قبل در حال مصرف شدن هستند.

با وجود چنین هشدارهایی، حقیقت این است که هیچ کس واقعاً نمی‌داند که آیا ممکن است روزی آب‌های زیرزمینی خاورمیانه خالی شود یا خیر.

یوسف بروزینه، نماینده منطقه‌ای خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه بین المللی مدیریت آب، یک سازمان تحقیقاتی که مقر آن در سریلانکا است، گفت: «آب‌های زیرزمینی شامل یک سیستم بسیار پیچیده است که با دیگر سیستم‌های طبیعی در تعامل است.»

سیستم‌های درگیر شامل رودخانه‌ها یا تالاب‌های مجاور، اکوسیستم‌های مرتبط، بارندگی و خطوط ساحلی و همچنین فشارهای ناشی از شوری و آلودگی است.

هنوز در بسیاری از کشورها قوانین زیست محیطی محکمی برای جلوگیری از آلودگی آب‌های زیرزمینی وجود ندارد، که برای واحه‌هایی مانند این در تونس بسیار مهم است.

دلیل دیگری که چرا تعیین سطح دقیق آب‌های زیرزمینی بسیار دشوار است این است که آب به مرزهای ملی احترام نمی‌گذارد. ESCWA تخمین می‌زند که 43 آبخوان فرامرزی در این منطقه وجود دارد. اما تنها تعداد کمی از کشورهای خاورمیانه از آنچه که ESCWA در گزارشی در سال 2021 به عنوان مدیریت «کافی» آب‌های زیرزمینی توصیف کرد، اطلاع کافی دارند.

به گفته هودرت، علاوه بر این، اگر یک کشور مقدار زیادی آب زیرزمینی استخراج کند، اما سایر کشورهایی که آن را به اشتراک می‌گذارند، همان را استخراج نکنند، تشخیص آن بسیار سخت است. یک مثال توسط لیبی، تونس و الجزایر ارائه شده است که یک حوضه آب زیرزمینی مشترک دارند. گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که لیبی حدود نیمی از حدود 6500 چاه را دارد که آب را از حوضه خارج می‌کنند، در حالی که تونس و الجزایر به مراتب کمتر دارند..

هودرت گفت: «بنابراین سایر کشورها ممکن است شکایت کنند، اما در عین حال واقعاً نمی‌توانند بگویند، این مقدار کل است و شما بیش از حد مصرف کرده‌اید، بنابراین اکنون به من مدیون هستید».

بروزین دلیلی برای خوش بینی می‌بیند. او می‌گوید که کشورهای مختلف بیشتر دور هم جمع می‌شوند.

بروزینی گفت: «درک تعادل بین برداشت از آب‌های زیرزمینی در طول زمان باید پاسخی به پایداری [استفاده از آب] و اینکه آیا خطر تمام شدن [آب های زیرزمینی] واقعی است، ارائه دهد. چالش و مسئله اصلی، ایجاد تعادل بین منافع کوتاه‌مدت و اغلب خصوصی با منافع بلند مدت، اجتماعی و زیست محیطی است.»