نمایشنامه‌ای که اردوغان تغییر داد/ ترکیه تا کجا پیش خواهد رفت؟

به گزارش اکوایران، ترکیه در دوم ماه مه، هرگونه فعالیت وارداتی/صادراتی با اسرائیل را ممنوع کرد و اعلام کرد که این تحریم تا زمانی که «آتش بس دائمی و کمک‌های بشردوستانه در غزه تامین نشود» ادامه خواهد داشت. این ممنوعیت در پی مجموعه‌ای از محدودیت‌های تجاری هدفمند در 9 آوریل اعمل شد. اگر این تصمیمات اجرا شوند، می‌توانند اثرات عینی بسیار مهمتری نسبت به محدودیت‌های قبلی آنکارا در قبال اسرائیل داشته باشند - تجارت بین دو طرف در سال 2023 به 7 میلیارد دلار رسید و ترکیه پنجمین صادرکننده بزرگ به اسرائیل است. پیش از این، رهبران ترکیه در رویکرد خود به کارزار نظامی اسرائیل علیه حماس، با انتقاد شدید از کابینه بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، واکنش نشان می‌دادند در حالی که عموماً از اقدامات تلافی جویانه ملموسی که ممکن بود به روابط دوجانبه آسیب وارد کند، خودداری می‌کردند. تحریم تجاری حاکی از تند شدن موضع ترکیه است، اما چرا اکنون؟ و آیا آنکارا اقدامات بیشتری را علیه اسرائیل انجام خواهد داد؟

ماه‌ها درگیری لفظی

به نوشته وبسایت موسسه واشنگتن، روابط ترکیه و اسرائیل، به ویژه در رابطه با مناقشه فلسطین، پیچیده است و شکاف اخیر نشان دهنده این پیچیدگی‌ها است. این روابط در سال 2010 به طور کامل قطع شد، زمانی که آنکارا از یک ناوگان کمک‌های دریایی حمایت کرد تا محاصره غزه توسط اسرائیل را بشکند و منجر به یک حمله نظامی بحث برانگیز به این ناوگان و یک بحران دیپلماتیک بین‌المللی شد. اندکی پس از آن، ترکیه آشکارا ارائه حمایت دیپلماتیک و پناه دادن به حماس را آغاز کرد.

پس از آن روابط به طور کامل از سر گرفته نشد تا بیش از یک دهه بعد، زمانی که اسرائیل و ترکیه سفیران خود را در دسامبر 2022 بازگرداندند. تا آن زمان، نقش آنکارا در امور اسرائیل و فلسطین به میزان قابل توجهی کاهش یافته بود و مقامات ترکیه متوجه شدند که باید کانال‌های دیپلماتیک خود را با اسرائیل حفظ کنند. تلاش برای حفظ نفوذ خود روی این موضوع مهم منطقه‌ای، دلیل ماه‌ها احتیاط آن‌ها در مورد قطع مجدد روابط پس از شروع جنگ غزه در ماه اکتبر است. آن‌ها به ویژه مشتاق هستند که ترکیه به عنوان یک بازیگر در هر سناریو پس از جنگ غزه نقش داشته باشد.

محاسبات داخلی اردوغان نیز او را نسبت به رویگردانی از یک بازیگر منطقه‌ای مهم، متحد ایالات متحده و بازیگر اقتصادی محتاط کرد. اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر با تورم بالا مواجه بوده است که پایگاه حامیان رئیس جمهور را تضعیف کرده است. ترکیه به‌عنوان یک کشور فقیر از نظر منابع، برای ثبات اقتصادی به جریان‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی متکی است که اردوغان را تشویق کرده تا تلاشی را با هدف جذب بازارهای جهانی آغاز کند. این شامل جلب نظر جو بایدن و رهبران کلیدی منطقه مانند محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی بوده است.

این تلاش‌ها نتیجه داد. در آوریل 2022، دادگاه‌های ترکیه پرونده‌ای را که شاهزاده محمد را به دلیل نقشش در قتل جمال خاشقجی، ستون نویس واشنگتن‌پست هدف قرار داده بود، به دادگاه عربستان سعودی منتقل کردند. مقامات سعودی تا حدی در پاسخ به این اقدام، در مارس 2023، 5 میلیارد دلار به بانک مرکزی ترکیه منتقل کردند که در آستانه انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری این کشور، به اقتصاد آنکارا کمک کرد. اردوغان همچنین متوجه شد که گسست کامل با اسرائیل باعث ناراحتی شاهزاده محمد می‌شود، زیرا او با وجود جنگ غزه از هدف خود برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با اسرائیل دست نکشیده است.

علاوه بر این، اردوغان به دلایل متعدد مرتبط با امنیت ملی، نفوذ منطقه‌ای و سیاست داخلی به دنبال تغییر وضعیت موجود با متحد اصلی اسرائیل، واشنگتن بود. زمانی که سوئد در ماه مه 2022 درخواست پیوستن به ناتو را داد، آنکارا در ابتدا این تلاش را مسدود کرد. اردوغان با الحاق سوئد موافقت نکرد تا اینکه بایدن به طور آزمایشی او را به واشنگتن دعوت کرد و درخواست متوقف شده ترکیه برای خرید جنگنده های F-16 را در کنگره پیش برد.

چرا نمایشنامه تغییر کرد؟

چهار تحول جدید در هفته‌های اخیر به طور ناگهانی کمپین اقتصادی-دیپلماتیک اردوغان را متوقف کرد. نخست، دولت بایدن اخیراً به دلیل اختلاف در مورد محتوای نشست، از جمله قراردادهای تجاری احتمالی و درخواست استقبال عمومی سطح بالا از اردوغان در واشنگتن، از تعیین چارچوب زمانی برای بازدید از کاخ سفید خودداری کرد. دوم، آنکارا قبلاً معتقد بود که درگیری غزه ظرف چند ماه پایان خواهد یافت. اکنون به نظر می‌رسد که فکر می‌کند بحران در آستانه تبدیل شدن به یک درگیری بی پایان است. سوم، آنکارا نگران است که نتانیاهو ممکن است بیش از حد انتظار در صحنه اسرائیل بماند- حتی اگر در انتخابات زودهنگام برکنار شود، رهبران ترکیه بر این باورند که او ممکن است در انتخابات زودهنگام بعدی بازگردد. چهارم، حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) در انتخابات محلی در 31 مارس متحمل شکست چشمگیری شد.

مورد آخر یک تحول سیاسی قابل توجه است. نامزدهای حزب عدالت و توسعه در رقابت‌های شهرداری در شهرهای بزرگ مانند استانبول، آنکارا و ازمیر شکست خوردند و این حزب برای اولین بار در دو دهه اخیر در نظرسنجی‌های ملی به رتبه دوم سقوط کرد. حتی نگران‌کننده‌تر برای اردوغان - و روابط ترکیه با اسرائیل - پیشرفت حزب راست افراطی رفاه جدید (YRP) است که حمایت از آن در نظرسنجی‌های ملی نزدیک به 7 درصد افزایش یافته است و بسیاری از حامیان اردوغان را در جناح آسیب‌پذیر راست جذب کرده است و برخی از شهرهای کلیدی حزب عدالت و توسعه را تصاحب کرده است. حزب رفاه جدید علاوه بر داشتن مواضع مختلف زن‌ستیزانه و ضد دگرباشان جنسی، به شدت ضد اسرائیل است.

مردم ترکیه اکثراً در کنار فلسطینی‌ها قرار گرفته‌اند و مشتاق بازیگران سیاسی هستند که حامی سیاست‌های سخت‌تر در قبال اسرائیل هستند. و سپس حزب رفاه جدید وارد می‌شود، که خود را نسخه «تازه‌تر و واقعاً اسلام‌گرای سیاسی» حزب عدالت و توسعه اردوغان معرفی کرده است و آماده است تا علیه اسرائیل دست به کار شود. با توجه به رکود اقتصادی و فقدان اقدام اساسی اردوغان در قبال غزه، تعداد بیشتری از رای دهندگان او به دنبال «حزب عدالت و توسعه جدید» هستند و به نظر می‌رسد احتمالاً به سمت حزب رفاه جدید خواهند رفت.

پیش از رای گیری در 31 مارس، یک روزنامه‌نگار ترکیه‌ای شواهدی مبنی بر ادامه تجارت دوجانبه با اسرائیل با وجود تشدید لفاظی‌های آنکارا منتشر کرد و گفت: «ما در کلمات از فلسطین حمایت می‌کنیم، اما در واقعیت از اسرائیل حمایت می‌کنیم.» حزب رفاه جدید به سرعت از این دوگانگی استفاده کرد و سیاست حزب عدالت و توسعه درباره اسرائیل و شخص اردوغان را به عنوان دو چهره به تصویر کشید - خصوصیتی که همچنان در میان بسیاری از رای دهندگان جناح راست مورد توجه قرار می‌گیرد.

آنچه در پیش است

اردوغان برای جلوگیری از چرخش بیشتر رای دهندگان به حزب رفاه جدید، از اوایل آوریل سیاست ترکیه علیه اسرائیل را سخت‌تر کرده است و با توجه به پایان روابط کوتاه مدت دیپلماتیک خود با بایدن و درک رو به رشد ترکیه، احتمالاً فشار کمی برای تغییر این مسیر احساس خواهد کرد. که نتانیاهو اینجاست تا بماند. از نظر عملی، این بدان معناست که آنکارا دیگر نیازی به انتقاد از جنگ غزه نخواهد داشت. در واقع، ممکن است اقدامات بیشتری را فراتر از لفاظی در نظر بگیرد. در اول ماه مه، بلافاصله پس از انتشار اخباری مبنی بر منتفی شدن سفر اردوغان به واشنگتن، ترکیه اعلام کرد که به تلاش آفریقای جنوبی برای کشاندن اسرائیل به دادگاه کیفری بین‌المللی «به دلیل ارتکاب نسل‌کشی» می‌پیوندد.

در این میان، ممنوعیت تجارت به تنهایی می‌تواند بر اقتصاد اسرائیل تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، سیمان و سایر مصالح ساختمانی صادرات کلیدی ترکیه به اسرائیل هستند، بنابراین قیمت آنها ممکن است اکنون افزایش یابد که اسرائیل باید به دنبال تامین کنندگان جایگزین باشد. همین امر در مورد کالاهایی مانند فولاد، آهن و وسایل نقلیه موتوری نیز صدق می کند که اگر مجبور به تهیه آنها از بازارهای دورتر باشند، هزینه حمل و نقل آنها افزایش می‌یابد.

با این حال، یک پویایی مهم بدون تغییر باقی می‌ماند و ممکن است گام‌های علیه اسرائیل را محدود کند، و آن تمایل اردوغان برای ایفای نقش در «روز بعد» غزه است. در راستای دیدگاه ترکیه مبنی بر این که یک قدرت منطقه‌ای است، آنکارا مشتاق مشارکت در بازسازی نوار، تنظیم سیاست فلسطین و میانجی‌گری برای راه‌حل بلندمدت برای مناقشه اسرائیل و فلسطین است. این نشان می‌دهد که از یک گسست کامل دیگر به سبک 2010 دوری خواهد کرد. حتی تحریم تجاری ممکن است متخلخل باشد – گزارش‌های خبری نشان می‌دهد که ترکیه همچنان نفت آذربایجان را به اسرائیل ارائه می‌دهد که از طریق خط لوله از دریای خزر به بندر جیهان در دریای مدیترانه و از آنجا به اسرائیل ارسال می‌شود. با این حال، اگر اسرائیل نقش ترکیه در غزه را وتو کند یا مذاکرات اسرائیل و عربستان شکست بخورد، روابط می‌تواند به سرعت از هم بپاشد.