پشت پرده افزایش همکاری‌های نظامی بن سلمان با تهران در بحبوحه تنش‌های منطقه

به گزارش اکوایران، با افزایش تنش‌های منطقه‌ای و تلاش ظاهری رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده برای پایان دادن به جنگ‌های اسرائیل با غزه و لبنان، افزایش فعالیت‌ها و جلسات دیپلماتیک بین دو رقیب اصلی، عربستان سعودی و ایران، نشان دهندۀ تغییری در وضعیت ژئوپلیتیک ریاض است.

«نقطۀ عطف تاریخی»

به نوشتۀ رزالین کارول،  در المانیتور، در روز یک شنبه، بالاترین مقام نظامی عربستان سعودی، ژنرال فیاض الرویلی، با همتای ایرانی‌اش، محمد باقری، در تهران دیدار داشت و آن دو دربارۀ افزایش همکاری‌های دفاعی صحبت کردند. در حالی که این مسئله می‌تواند نشان دهندۀ تعمیق روابط سعودی و ایران باشد، دو کارشناس می‌گویند وضعیت از این پیچیده‌تر است.

وزارت دفاع عربستان در روز شنبه گفت الرویلی و باقری در دیدارشان دربارۀ «فرصت‌های توسعۀ روابط دو جانبه بین دو کشور در زمینه‌های نظامی و دفاعی در راستای افزایش امنیت و ثبات در منطقه صحبت کردند.» و خبرگزاری دولتی ایرنای ایران هم آن را تأیید کرد. به نوشته این خبرگزاری، رئیس ستاد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران سرلشکر محمد باقری در روز یک شنبه در تهران با همتایش سرمارشال نیروی هوایی فیاض بن حامد الرویلی دیدار کرد.

فقط چند ساعت پس از دیدار بین الرویلی و باقری، ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، و رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، تلفنی با هم گفت‌وگو کردند و دربارۀ روابط تهران و ریاض و جلسۀ سرانی به میزبانی ریاض در روز دوشنبه صحبت کردند که ولیعهد عربستان و معاون اول رئیس‌جمهور ایران، محمدرضا عارف، از جملۀ رهبران منطقه‌ای حاضر در آن بودند. 

به گفتۀ ایرنا، ولیعهد محمد بن سلمان در این تماس می‌گوید «روابط بین ایران و عربستان در یک نقطۀ عطف تاریخی قرار دارند» و بار دیگر پزشکیان را برای سفر به عربستان سعودی دعوت کرد.

در جلسۀ سران ریاض که در روز دوشنبه برگزار شد -با هدف اصرار بر راهکار دو کشوری برای اسرائیل و فلسطین- ولیعهد عربستان از اسرائیل خواست «به تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران احترام بگذارد و به سرزمین این کشور حمله نکند.» او ضمن صحبت از حملات اسرائیل به لبنان و ایران از حمله به اسرائیل چیزی نگفت.

ریاض و تهران در مارس 2023 و طی توافقی به میانجیگری چین روابط دیپلماتیکشان را احیا کردند و به قطعی شش سالۀ روابط خود پایان دادند.

تحولات چند روز گذشته پس از بیانیۀ ماه گذشتۀ سعودی اتفاق افتادند که از مانور دریایی مشترک این کشور و ایران و دیگر کشورها در دریای عمان خبر می‌داد. در ماه اکتبر، وزیر امور خارجۀ ایران، عباس عراقچی، از ریاض دیدن کرد -نخستین سفر او به این کشور از زمان ورودش به این وزارتخانه در ماه اوت- و با ولیعهد محمد بن سلمان و همتای سعودی‌اش، شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود دیدار کرد. 

پیشرفت کوتاه مدت؟

گرگوری برو، تحلیلگر ارشد گروه اوراسیا که ایران، نفت و سیاست خارجی ایالات متحده را پوشش می‌دهد، به المانیتور گفت که علیرغم تحولات اخیر بین عربستان سعودی و ایران، به نظر می‌رسد که روابط نزدیک این دو کشور صرفاً واکنشی به فضای منطقه‌ای است و احتمالاً چندان ماندگار نباشند.

از نظر برو، علت اتحاد ایران و عربستان سعودی «نگرانی مشترک دربارۀ خشونت فعلی در غزه، لبنان و بین ایران و اسرائیل است که نهایتاً باعث بر هم خوردن امنیت خلیج فارس و مشخصاً امنیت جریان نفت از طریق خلیج فارس می‌شود».

برو گفت ایران تهدیدی را متوجه صادرات نفتش می‌بیند و عربستان سعودی به این سؤال فکر می‌کند: «اگر بر صادرات نفت ایران متأثر شود، آیا مانند سال‌های 2019 و 2020 به تأسیسات انرژی منطقه‌ای حمله خواهد شد؟ فکر می‌کنم بحران منطقه‌ای به آنها کمک کرده با به رسمیت شناختن منافع کوتاه مدت به یکدیگر نزدیک‌تر شوند. فکر می‌کنم در بلند مدت، ریاض و تهران هنوز همدیگر را رقیب و حریف می‌بینند.»

برو گفت با این همه، فکر می‌کند بازیگر مهمی که می‌تواند این دو کشور را فراتر از کوتاه مدت به یکدیگر نزدیک کند، چین است. اما پس از میانجیگری بین ریاض و تهران طی توافق سال 2023، چین «هیچ تمایلی از فعالیت به‌عنوان یک پل دیپلماتیک {بین این کشورها} نشان نداده است. چین برای هر دوشان کشور بسیار مهمی است اما تا زمانی که چین مایل باشد نقش بزرگ‌تری در تحولات منطقه‌ای داشته باشد، چیزی جز منافع کوتاه مدت این دو کشور برای حفظ امنیت خلیج فارس نمی‌بینم که بتواند عربستان سعودی و ایران را به هم نزدیک کند.»

افزایش کانال‌های ارتباطی

صنم وکیلی، مدیر برنامۀ خاورمیانه و شمال آفریقای چتهام هاوس و استاد مطالعات بین الملل دانشگاه جان هاپکینز، ظرفیت بالقوه‌ای را برای بهبود روابط بلند مدت بین عربستان سعودی و ایران می‌بیند.

در حالی که وکیلی هم با بعضی از بدبینی‌های برو دربارۀ روابط گرم بین این دو کشور موافق است، گفت دیدار اخیر بین فرماندهان نیروهای نظامی سعودی و ایران نشان دهندۀ حرکت به جلو در این رابطه است و «من فکر می‌کنم هر دو طرف در تلاش هستند کانال‌های ارتباطی و همکاری بیشتری بسازند. و بسیار جالب است که علیرغم درگیری‌های به هم پیوستۀ منطقه که به ایران و نقش ثبات‌زدایش گره خورده‌اند، این رابطه همچنان رو به جلو در حرکت است و فکر می‌کنم نشان دهندۀ یک تغییر یا اولویت دادن به تنش‌زدایی است اما می‌تواند نشان دهندۀ عملگرایی باشد که هر دو طرف سعی دارند به رابطه‌شان اضافه کنند.»

در حالی که وکیلی رابطۀ کنونی را به عنوان «یک تغییر فرصت‌طلبانه برای مدیریت تنش‌ها و چالش‌ها» می‌فهمد، باور دارد که این رابطه «می‌تواند به چیزی قوی‌تر تبدیل شود.»

وکیلی به المانیتور گفت دو کشور در ساخت رابطه با موانعی «ساختاری» مواجه‌اند که «بزرگ‌تر از عربستان سعودی و ایران» هستند و «این موانع از جانب اسرائیل و واشنگتن ایجاد شده‌اند.»

وکیلی دربارۀ روابط آیندۀ عربستان سعودی و ایران می‌گوید علیرغم پیشرفت‌های کنونی «واقعاً سخت بشود تصور کرد همه چیز در حال تغییر است مگر اینکه همکاری سیاسی گسترده‌تری بین دیگر بازیگران شکل بگیرد»، مثلاً ایران در مهار حوثی‌ها به عربستان سعودی کمک کند، تنش‌های بین ایالات متحده و ایران کاهش یابد و در جنگ اسرائیل در غزه و لبنان و درگیری‌اش با ایران تنش‌زدایی اتفاق بیفتد.