دلال اصلی قدرت در جنگ اوکراین کیست؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که کرملین هفته گذشته به طور یک طرفه توافق غلات با اوکراین را فسخ کرد، با میانجی‌گری ترکیه بار دیگر این توافق احیا شد. به همین بهانه، مارک اپیسکوپوس، تحلیل‌گر نشنال اینترست با انتشار یادداشتی با عنوان «آیا اردوغان برنده جنگ روسیه و اوکراین است؟» استفاده رجب طیب اردوغان از این بحران ژئوپلیتیکی در راستای منافع داخلی و بلندپروازی‌های بین‌المللی او را مورد بررسی قرار داده است.

دیپلماسی اضطراری اردوغان

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه یک هفته دیپلماسی اضطراری را برای نجات توافق غلات اوکراین با اصرار بر تصمیم خود برای جلوگیری از گسترش ناتو به پایان رساند و در حالی که جنگ روسیه و اوکراین وارد نهمین ماه خود می‌شود، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در اوایل این هفته از اردوغان برای بازگرداندن روسیه به توافق چندجانبه برای ادامه صادرات غلات اوکراینی –آن هم بلافاصله پس از اینکه کرملین اعلام کرد از توافق خارج می‌شود- تشکر کردند. این ماجرا پس از تماس تلفنی روز سه‌شنبه اردوغان و ولادیمیر پوتین صورت گرفت.

شریک قابل اعتماد پوتین

احیای قرارداد غلات با میانجی‌گری آنکارا، پس از اعلام اردوغان در ماه اکتبر مبنی بر پذیرش پیشنهاد قبلی پوتین مبنی بر تبدیل ترکیه به یک «هاب گازی» صورت گرفت. جزئیات فنی پیرامون این پیشنهاد هنوز توسط طرف روسی -که فعالانه به دنبال مسیرهای جایگزین گاز در بحبوحه کاهش شدید صادرات انرژی به اتحادیه اروپا است- مشخص نشده است.

پوتین در کنفرانس خبری هفته گذشته در پاسخ به سوالی درباره این پروژه از اردوغان به عنوان یک شریک قابل اعتماد تمجید کرد: «کار با ترکیه برای ما راحت تر است. رئیس جمهور اردوغان مردی است که حرفش را می زند... و کنترل دریای سیاه برای ما راحت تر است.»

مسیری جداگانه از متحدان

اردوغان به طور مداوم -و تا حد زیادی- با موفقیت خود را به عنوان یک میانجی پیشرو در جنگ اوکراین به نمایش گذاشته و با اتخاذ بی‌طرفی مسیری متفاوت از متحدانش در ناتو انتخاب کرده است. اگرچه آنکارا بارها مسکو را به دلیل آغاز تهاجم محکوم کرده و با ارسال پهپادهای بیرقدار از اوکراین حمایت کرده، اما خود را به عنوان حامی سرسخت حل‌و فصل مناقشه از طریق مذاکره -در زمانی که کی‌یف و برخی از رهبران غربی این درخواست‌ها را به عنوان پیشنهادی توهین‌آمیز و غیر اخلاقی محکوم می‌کنند-شناخته می‌شود.

مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در ماه آگوست اظهار کرد برخی از کشورهای ناتو «خواهان ادامه جنگ هستند» و بر تفاوت فاحش رویکرد بین آنکارا و برخی کشورهای غربی در مورد این سوال کلیدی که چگونه درگیری اوکراین باید پایان یابد، تاکید کرد. ترکیه نقش میانجی خود را با پیوستن به عربستان سعودی در ماه گذشته برای میانجی‌گری در یک توافق بزرگ مبادله زندانیان بین روسیه و اوکراین تقویت کرد.

دلال اصلی قدرت در جنگ اوکراین و گروگشی در ناتو

حتی در حالی که اردوغان تلاش می‌کند تا خود را به عنوان دلال قدرت اصلی جنگ تثبیت کند، او موضع خود را به عنوان یکی از معدود مخالفان در قبال پیشنهاد پیوستن سوئد و فنلاند به ائتلاف ناتو دو چندان می‌کند. آنکارا تقریباً به تنهایی روند الحاقی را که ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو قبلاً اطمینان داده بود «بسیار سریع پیش می‌رود» را با گروگان گرفتن مجموعه‌ای از خواسته‌های امنیتی و سیاسی خود، متوقف کرده است -فهرست اردوغان شامل لغو تحریم فروش تسلیحات به آنکارا و استرداد اتباع سوئدی و فنلاندی است که توسط مقامات ترکیه به عنوان تروریست طبقه بندی شده‌اند. دولت‌های سوئد و فنلاند تمایل خود را برای پاسخگویی به برخی از درخواست‌های آنکارا اعلام کرده‌اند -سوئد متعهد به لغو تحریم‌های فروش تسلیحات شده، اما برخی دیگر از خواسته‌ها را رد کرده و مقامات فنلاند هم در ماه سپتامبر گفتند که درخواست‌های استرداد از سوی ترکیه غیرقابل پذیرش و این تصمیم را نهایی توصیف کردند.

بنا بر گزارش بلومبرگ، بعید است ترکیه تا پایان سال به پیشنهاد سوئد در ناتو چراغ سبز نشان دهد. بلومبرگ خاطرنشان کرد، در حالی که فنلاند ظاهراً موضع محکم‌تری دارد، آنکارا قصد دارد هم‌زمان در مورد هر دو درخواست رای دهد. کارشناسان می ‌ویند اردوغان تا پس از انتخابات سراسری ژوئن 2023 ترکیه دلیل چندانی برای کنار گذاشتن اهرم بی نظیر خود بر هلسینکی و استکهلم ندارد و می‌افزایند که درخواست‌های رسمی آنکارا از این دو کشور متقاضی عضویت در ناتو، پیش‌پرده‌ای برای گرفتن امتیاز -احتمالاً از جمله فروش جت‌های جنگنده F-16- از واشنگتن است. ایلهان اوزگل، تحلیلگر مسائل ترکیه گفت: «او سعی می‌کند از تقاضای عضویت این دو کشور به عنوان ابزار چانه‌زنی برای گرفتن چیزی از غرب استفاده کند».

جاه‌طلبی‌های اردوغان و محاسباتی عمیق‌تر

در حال حاضر اجماع گسترده‌ای وجود دارد که دیپلماسی غلات ماهرانه اردوغان و موضع سخت در قبال ناتو تا حدی به منظور تقویت موقعیت داخلی مخاطره‌آمیز اوست، اما محاسبات عمیق‌تری نیز در کار است. بازی آنکارا بین روسیه و غرب بیانگر دیدگاه گسترده اردوغان از ترکیه به عنوان یک بازیگر قدرت غیر قابل انکار -اگر نه یک ابرقدرت- در گذار به دنیای چند قطبی است. جاه‌طلبی‌های اردوغان، که به سال‌ها پیش برمی‌گردد و با ترکیبی التقاطی از ایدئولوژی‌ها همراه است، با حمله روسیه به اوکراین در 24 فوریه ایجاد نشد. در عوض، جنگ روسیه و اوکراین یک فضای ژئوپلیتیکی مساعد را برای آنکارا ایجاد کرد تا یک سیاست خارجی موثر چندجانبه را دنبال کند.

یک پیروزی سریع و قاطع روسیه نیاز به یک واسطه بی طرف مانند ترکیه و همچنین آمادگی سیاستگذاران غربی برای مذاکره مستقیم با مسکو را از بین می‌برد. ماهیت طولانی درگیری، زیرمتن سیاسی چندلایه آن و پیامدهای اقتصادی گسترده فرصت‌های منحصربه‌فردی را برای دیپلماسی ترکیه ایجاد کرده است و اردوغان نشان داده که قصد دارد حداکثر استفاده را از آنها ببرد.